ج ـ کثرت راويان شيعي غير امامي
چنانچه ديديم، شيعيان کوفه، بويژه پس از شهادت امام صادق عليه السلام چند دسته شدند و فرقه‌هاي مختلفي به وجود آوردند. از اين رو، تعداد بسيار زيادي از راويان ياد شده، در کتب رجال شيعه امامي، راويان غير امامي هستند که نقش به‌سزايي در نقل روايات و تدوين کتب حديثي شيعيان امامي داشتند. گاه، راويان زيدي، فَطَحي، واقفي و... محدّثان بزرگي هستند که شيعيان امامي براي روايات آنان، ارزش زيادي قائل هستند و اين افراد، نقش مهمي در ميراث علمي شيعه، در زمينه‌هاي مختلف: تفسير، فقه، ادبيات، تاريخ و ديگر علوم اسلامي دارند. امّا در اين ميان، بيشترين راويان غير امامي را واقفه، و پس از آن، زيديه تشکيل مي‌دهند که فهرست آنان، به ترتيب تاريخي، در ذيل مي‌آيد:
۱. راويان کيساني
در کتب رجالي، از اين راويان کوفي، به عنوان «کيساني» نام برده شده است:
يک . عبد الرحمان بن حجّاج بجلي کوفي، بياع السّابري. وي از اصحاب امام صادق و امام کاظم عليهما السلام بود و تا زمان امام رضا عليه السلام نيز زنده ماند و آن حضرت را ملاقات کرد. در ابتدا، کيساني بود؛ امّا به اماميه پيوست. نجاشي، وي را با الفاظ «ثقه، ثبت و وجه» توثيق کرده است. ۱ رواياتي نيز در مدح او وارد شده است. ۲ عبد الرحمان از وکلاي امام صادق عليه السلام نيز بوده است؛ ۳
دو. علي بن حزور کناسي (م بعد از ۱۳۰ ق). ۴ نام وي در رجال الکشي، ذکر شده و نقل شده است که به قول محمّد بن حنفيه (يعني کيسانيه) معتقد بود. در ادامه اين مطلب آمده است: «إلا أنه کان من رواة الناس». ۵ اين جمله، در رجال ابن داوود به شکل «من وراء الناس» ۶ نقل شده که صحيح‌تر به نظر مي‌رسد؛
سه. مرقع بن قمامه اسدي. شيخ طوسي، نام او را در اصحاب امير مؤمنان عليه السلام ذکر کرده و او را کيساني خوانده است. ۷ در رجال الکشي نيز روايتي دال بر کيساني بودن وي وجود دارد. ۸
1. رجال النجاشي، ص۲۳۷، ش۶۳۰.
2. ر.ک : نقد الرجال، ج۳، ص۴۶ـ ۴۷.
3. جامع الرواة، ج۱، ص۴۴۷.
4. طرائف المقال، ج۲، ص۳۳.
5. اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۰۱، ش۵۶۷.
6. رجال ابن داوود، ص۲۶۰، ش۳۳۷.
7. رجال الطوسي، ش۸۳۵ .
8. اختيار معرفة الرجال، ج۱، ص۳۱۱، ش۱۵۲.
