بيست و چهار. کتاب «الغارات» ابراهيم ثقفى

ابن طاووس، اين کتاب را از نسخه‌اى که در کتاب‌خانه قديم نظاميه ـ که تاريخ ۱۳ شوال ۳۵۵ ق در آن بوده ـ ، استفاده کرده است. متن نقل شده در کتاب طرائف المقال، به روايت ابن عبّاس و مشتمل بر خطبه على عليه السلام معروف به «شقشقيه» است. ^۱
اين کتاب ـ که تا کنون برجاي مانده است ـ‌ ، از زمان‌هاى پيشين و ادوار گذشته، مورد استفاده دانشمندان اسلام بوده و مطاوى، آن را در کتب خود نقل نموده‌اند تا آن جا که ابن ابي الحديد معتزلي در شرح نهج البلاغه، بسيارى از قصص و روايات آن را درج کرده و بر ساير کتب تاريخ، مقدّم شمرده است. بروکلمن، معتقد است که مجلسى، با آن که کتاب‌هاى تاريخي بسيارى داشته، از کتاب الغارات او به طور وفور نقل مى‌کند (اين را ريتر گفته است). ^۲ آقا بزرگ نيز تصريح کرده است که نسخه‌اى از الغارات ثقفي، نزد مجلسي رحمه الله بوده است و در بحار‌ الأنوار از آن نقل مي‌کند و نسخه‌اى نيز به دست حاجى ميرزا حسين نوري رحمه الله رسيده و آن ‌را به خطّ خود، نسخه‌بردارى نموده است و نيز نسخه‌اى از آن در کتاب‌خانه راجه در فيض‌آباد است. محدّث اُرمَوي، کتاب را از نسخه‌اي که خود در دست داشته، تصحيح نموده است و بيشتر مطالب را با شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد و بحار الأنوار علّامه مجلسي تطبيق داده است. ^۳
گرچه غرض اصلي تأليف الغارات، ذکر اين غارت‌ها بود، ولي چون مؤلّف، بسيار پُرمايه و با اطّلاع بوده، در لابه‌لاي اوراق کتاب، مطالب بسيار ارزنده‌تري از اصل موضوع گنجانده است. وضع حيات و چگونگي زندگاني امير مؤمنان عليه السلام و روش اداري و سياسي و اخلاقي آن حضرت را ـ که براي نوع بشر آموزنده است ـ در اختيار خواننده قرار مي‌دهد.

بيست و دو. کتاب «المثالب» هشام بن محمّد کلبى (م ۲۰۴ ق)

ابن طاووس از اين کتاب در طرائف المقال، ياد کرده که احتمالاً همان کتاب مثالب العرب است. ^۱ موارد نقل شده، درباره وضع نامناسب ابو بکر پيش از اسلام و روش‌هاى غير اخلاقى برخى از اجداد، عمر، طلحه، عثمان و معاويه است. ^۲
اين کتاب، در دسترس مرحوم علّامه اميني (م ۱۳۹۲ ق) نيز بوده و در آن درباره نسب نامناسب عمرو بن عاص، نقلي آورده است، ^۳ به گفته برخي، هشام، اين کتاب را از کتاب الموفّقيات زبير بن بکار، اقتباس کرده است. ^۴ کتاب در بيروت: دار الهدى، و لندن به چاپ رسيده است.

بيست و سه. کتاب «نسب الخيل» هشام کلبى

ابن طاووس در الأمان، از اين کتاب ياد کرده است. ابن طاووس، اين تأليف را به راوي آن، محمّد بن صالح (بن نطاح) مولاى جعفر بن سليمان منسوب مى‌کند؛ امّا همان طور که آقا بزرگ نيز يادآور شده، کتاب، از هشام بن سائب است. ^۵ نقل در الأمان، دو روايت است از ابن عبّاس، در مورد مهارت حضرت اسماعيل در تيراندازي و اسب‌سواري در هنگام جواني. ^۶ ظاهراً از اين کتاب، با عنوان‌هاي ديگري، همچون نسب فحول الخيل في الجاهلية والاسلام، اجراء الخيل و الخيل نيز ياد شده است. نسخه‌اي از اين کتاب در کتاب‌خانه تهراني در سامرّاء وجود دارد. اين کتاب نيز مانند کتاب الأصنام، با تصحيح احمد زکى، در مصر چاپ شده است. ^۷