269
مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)

نه. کتاب «البهار» حسين بن سعيد کوفي اهوازي (زنده در ۳۰۰ ق)

ابن طاووس در اليقين، از اين کتاب نقل کرده است. نجاشى و طوسى، هيچ کدام از اين تأليف ياد نکرده‌اند و اوّلين بار در اليقين از آن نقل شده است. ابن طاووس از نسخه‌اى که اجازه‌اى با تاريخ صفر ۴۳۹ ق بر آن بوده، استفاده کرده است. موارد نقل شده، مشتمل بر رواياتى در فضايل امام على عليه السلام، همراه با انتقاد شديد از خلفاى ثلاثه است. مجلسي، در بحار الأنوار و حرّ عاملي در اثبات الهداة، از ابن طاووس نقل کرده‌اند. در اثبات الهداة (اشتباهاً!) کتاب النهار آمده است. ۱

ده. کتاب «الرجال» ابن عقده (م ۳۳۳ ق)

شيخ طوسي، بجز کتاب‌هاي رجالي خود، در تهذيب ا?حکام، از آن نام برده و روايت کرده است. ۲ اين کتاب، در اختيار ابن طاووس بوده و در إقبال ا?عمال از آن نقل کرده است. در مورد نقل شده، امام صادق عليه السلام از سرنوشت بنى الحسن ـ که بر ضدّ عبّاسيان قيام کردند ـ ،‌ اظهار تأسّف مى‌کند. ابن طاووس، اين حديث را در دو جهت نقل کرده: يکي اثبات اين که عبد الله بن حسن و بنى الحسن در نگاه امام محترم بودند و ديگر اين که، قيام آنان موجّه بوده است. ۳

يازده. «فضائل على عليه السلام» ابن عقده

ابن طاووس در اليقين از اين کتاب، به عنوان يک جزء نقل کرده است، که عبد الواحد بن محمّد بن عبد الله فارسى از آن روايت کرده و آن را در تاريخ ذى حجه ۴۰۶ ق، املا کرده است. اليقين، تنها منبعى است که از اين تأليف ياد مى‌کند. ۴ کتاب با ابناء و القاب امير مؤمنان عليه السلام آغاز و با آيات نازل شده در مورد ايشان و اهل بيت عليهم السلام پايان مي‌يابد. کتاب، در ۲۲ فصل تنظيم شده و مجموعاً ۲۳۶ روايت در بر دارد. اغلب روايات، متّصل بوده و راويان مختلفي در نقل روايات شرکت دارند که اين، نشان از وسعت اطّلاعات و حفظ و کثرت استادان ابن عقده دارد.

1. همان، ص ۲۱۹ ـ ۲۲۰.

2. تهذيب الأحکام، ج۳، ص۱۹۵.

3. کتاب‌خانه ابن طاووس، ص ۴۹۷.

4. همان، ص ۲۵۰ ـ ۲۵۱. اين کتاب در سال ۱۴۲۱ ق، به کوشش عبد الرزّاق حرز الدين، توسط انتشارات دليل، چاپ شده است.


مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
268

هفت. «مقتل امير المؤمنين عليه السلام» ابراهيم ثقفي

ابن طاووس، متني در کتاب طرائف از کتاب مقتل على بن ابى طالب عليه السلام نقل کرده که آن را جلد دوم کتاب الغارات توصيف مى‌کند. در نسخه‌هاى چاپى کتاب الغارات چنين جلد دومى وجود ندارد، همچنين مطالبى که ابن طاووس نقل کرده (خطبه شقشقيه). نيز نقلى از کتاب مقتل على بن ابي طالب که عبد الکريم برادرزاده ابن طاووس آورده است، در اين نسخه‌هاى چاپى، وجود ندارد. از طرف ديگر، نجاشى و طوسى، کتاب مقتل امير المؤمنين عليه السلام را ـ که به احتمال زياد، همان کتاب مقتل على بن ابي طالب عليه السلام است ـ تأليفى جداى از کتاب الغارات بيان مى‌کنند و اين، نظريه‌اى است که عموماً پذيرفته شده است.
در اين جا دو احتمال وجود دارد: يکى اين که آنچه ابن طاووس مى‌گويد، درست است که در اين صورت، آنچه ما از الغارات در اختيار داريم، تنها بخش نخست آن است؛ دوم اين‌که او اشتباه کرده است. شايد بدان جهت که دو تأليف در يک مجموعه بوده يا به دليل نشانه‌اى که بر روى نسخه بوده که سبب اين اشتباه شده است. در اين صورت، آنچه وجود ندارد، تأليف مستقلى به نام مقتل على بن ابي طالب عليه السلام خواهد بود. ۱
از سوي ديگر، مرحوم محدّث اُرمَوي، بر اين باور است که سندي که ابن طاووس براي اين کتاب ذکر کرده، همان سندي است که کتاب الغارات،‌ از آن طريقْ نقل شده است؛ يعني، محمّد بن يوسف، از حسن بن على زعفراني، از ابراهيم بن محمّد ثقفي. ۲

هشت. کتاب «التاريخ» ابراهيم ثقفي

اين عنوان را مي‌توان مربوط به کتب رجالي‌اي دانست که در ابتداي آنها، عبارت «التاريخ» يا «الأخبار» به کار مي‌رفته است؛ امّا با توجّه به اين که مؤلّف کتاب، به رجال شناخته نمي‌شود، احتمال تاريخي بودن آن، بيشتر است. سخن ابن طاووس ـ که اين کتاب را در اختيار داشته و در طرائف از آن ياد کرده ـ ، مؤيد اين ادّعاست. ابن طاووس، معتقد است که اين کتاب، مشتمل بر جزئياتى درباره ظلم‌هايى است که بر امام على عليه السلام وارد شده و نيز در مثالب خلفاى نخست، بويژه عثمان. ۳

1. همان، ص ۲۷۵ ـ ۲۷۶.

2. الغارات، ج۱، ص۶۸ (مقدمه).

3. کتاب‌خانه ابن طاووس، ص ۵۶۸.

  • نام منبع :
    مکتب حديثي شيعه در کوفه (تا پايان قرن سوّم هجري)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1389
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3646
صفحه از 352
پرینت  ارسال به