هشت. کتابهاي اخبار مربوط به حوادث دوران خلفا و فتوحات
موضوعاتي مانند سقيفه، شورا و مقتل عثمان، اهميت فرقه‌اي ـ کلامي زيادي داشتند و راويان بزرگي در مورد آنها به تحقيق و تصنيف پرداخته‌اند. به غير از ابان بن عثمان ـ که قسمتي از کتابش به مبحث ردّه اختصاص داشت ـ ، ابو مِخْنف، هشام کلبي و ابراهيم ثقفي نيز کتاب الردّة نوشته بودند. ابو مخنف و ثقفي، کتاب السقيفة نيز نگاشته بودند. احمد بن ابراهيم ابي رافع نيز کتابي با عنوان الکشف فيما يتعلّق بالسقيفة، تحرير کرده بود. مورّخاني چون: ابو مخنف، ابراهيم ثقفي و ابن عقده، کتاب الشوري نوشتند.
در مورد فتوحات نيز، ابو مخنف، کتاب فتوح الإسلام، فتوح العراق، و فتوح خراسان را نوشت. کتابهاي فتوح العراق، فتوح الشام، فتوح خراسان و فتوح فارس، از هشام کلبي است.
آنچه از اخبار خلفا در کوفه نوشته شده، کتابي با عنوان أخبار عمر و عثمان از ابراهيم ثقفي و کتاب‌هايي با عنوان مقتل عثمان از ابو مِخْنف، هشام کلبي و ابراهيم ثقفي موجود است. مجموع اين کتب، ۲۱ مورد است.
نه. کتابهاي مربوط به حوادث و قيام‌هاي عراق
اغلب مورّخان بزرگ کوفه، درباره غارت‌هاي معاويه در زمان خلافت امير مؤمنان
علي عليه السلام، کتابهاي الغارات نوشته‌اند، از جمله: ابو مِخْنف، هشام کلبي، نصر بن مزاحم مِنْقري، ابراهيم ثقفي و منذر بن محمّد. در باره حکميت نيز، ابو مخنف و ثقفي، کتاب الحکمين را نگاشته‌اند.
در مورد قيام‌ها و نهضت‌هاي عراق ـ که پس از شهادت امام حسين عليه السلام به اوج خود رسيدـ ، کوفيان، کتابهاي زيادي نوشته‌اند که ابو مخنف، با تحرير کتابهاي: مقتل حجر بن عدي، أخبار زياد، أخبار المختار، أخبار الحجاج، أخبار محمّد بن أبي بکر، مقتل محمّد، أخبار ابن الحنفية، أخبار يوسف بن عمر، أخبار شبيب الخارجي، أخبار مطرف بن المغيرة بن شعبة، أخبار آل مِخْنف بن سليم، أخبار الحريث بن أسد (الخريت بن راشد)، الناجي وخروجه، بيشترين سهم را در اين باره دارد.
هشام کلبي نيز اين کتاب‌ها را نوشت: أخبار محمّد بن الحنفية، أخبار زيد، مقتل حجر بن عدي، مقتل رشيد و ميثم و جويرية بن مسهر و عين الوردة.
نصر بن مزاحم، أخبار محمّد بن ابراهيم و أبي السرايا (سري بن منصور شيباني) را به رشته تحرير درآورد.
ابراهيم ثقفي نيز، کتاب أخبار من قتل من آل ابي طالب، التوّابين، الأحداث، حروراء، أخبار يزيد، أخبار محمّد و ابراهيم، أخبار المختار و ابن الزبير نوشته بود.
کتابهاي مختلفي نيز در مورد کوفه و فضايل آن نوشته شده که عبارت‌اند از: الکوفه، از علي بن حسن بن فضّال، فضل (يا فضائل) الکوفة (و من سکنها)، از محمّد بن احمد بن خاقان، ابراهيم ثقفي و ابن عقده و کتاب فضل الکوفة علي البصرة، از محمّد بن عبيد الله زراري.
مجموع کتب مربوط به حوادث عراق، به ۳۸ مورد مي‌رسد که رقم قابل توجّهي است و اين، به دليل مليت اين افراد و نيز تخصّص آنها در اين مبحث است.
ابراهيم ثقفي، کتابي با نام التاريخ به صورت مطلق داشته است. اين عنوان را مي‌توان مربوط به کتب رجالي، که «التاريخ» يا «الأخبار» در ابتدا براي آن به کار مي‌رفت، دانست؛ امّا با توجّه به اين که مؤلّف کتاب، به علم رجال شناخته نمي‌شود، احتمال تاريخي بودن آن، بيشتر است. همچنين هشام بن حکم، کتابي با نام الأخبار داشته که با تحقيق آقاي مدرّسي، مي‌تواند نقلي از هشام درباره حجّيت خبر متواتر باشد. ۱ بدون اين فرض نيز، احتمال تاريخي
بودن اين کتابْ اندک است؛ زيرا هشام بن حکم، مورّخ به شمار نمي‌آيد.
