الف ـ شهرهاي حجاز

۱. مدينه

مدينه، شهر پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و محلّ حضور بسياري از ائمه عليهم السلام بود. امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام در مدينه بودند و شيعيان کوفه براي ديدار با امام، خود به اين شهر سفر مي‌کردند، يا مدّتي در آن جا اقامت داشتند؛ ولي از آن جا که اقامت در مدينه، بويژه براي شيعيان کوفه، با مشکلاتي همراه بوده است، امکان اقامت طولاني جز براي تعدادي اندکْ فراهم نمي‌شد. تنهايي و دوري از اصحاب، حتّي براي ائمّه عليهم السلام دشوار بوده است. بنا بر برخي روايات، امامان عليهم السلام از نبودن ياران خود در اين شهر شکايت داشتند و با ديدن شيعيان خود، بسيار خشنود مي‌شدند. ^۱
درباره نقل روايت راويان کوفي، نيازي به ذکر موارد نيست. کافي است بدانيم که بيشترين روايات شيعه از امام باقر و امام صادق( در اين شهر را راويان کوفي نقل کرده‌اند. براي مثال، ابان بن تَغْلِب ـ که ميان شيعه و اهل سنّت، شأن و منزلتي والا داشت ـ ، بسيار به مدينه سفر مي‌کرد و وقتي وارد اين شهر مي‌شد، حلقه‌هاي درسي به دور او گرد مي‌‌آمدند و ستوني که پيامبر صلي الله عليه و آله بر آن تکيه مي‌زد، براي نشستن او خالي مي‌شد. ^۲ وي از بزرگان مدينه، همچون سعيد بن مسيب و انس بن مالک، حديث نقل کرده است.
همچنين، بايد از راوي اهل سنّت، حاتم بن اسماعيل مدني، ^۳ ياد کرد که اصلش کوفي بود ^۴ و به مدينه مهاجرت کرد و با راويان اهل سنّت اين شهر ارتباط داشت. ^۵
حسن بن حسين انصاري عُرَني نيز اصلش از مدينه است ^۶ که در زمره کوفيان به شمار مي‌آيد. وي از کوفيان روايت کرده و از رؤساي شيعه به حساب آمده است. همچنين، از راويان روايت «إنّما أنت منذر ... » قلمداد شده است. ^۷