روايات و آثار
نام حمّاد بن عيسي در اسناد ۱۰۳۶ روايت نقل شده است. ۱ حمّاد، کتاب‌هايي داشته است، از جمله: الصلاة، الزکاة، النوادر و منافع الأعضاء، که دانشمندان شيعه، آنها را به اسناد متّصل از او نقل مى‌کنند. ۲ راويان بسيارى از حمّاد بن عيسي نقل حديث مى‌کنند، از جمله: حسين بن سعيد، اسماعيل بن سهل، سلمان بن سيف حرّاء و محمّد بن خالد برقى.
وي در سال ۲۰۷ يا ۲۰۸ ق، ۳ در حالى که براى انجام غسل احرام به ميان رودخانه رفته بود، غرق شد و به لقاء الله پيوست. غلامانش با زحمت زياد، کالبد بى‌جانش را از آب گرفتند و او را در «سياله» ۴ دفن کردند.
۱۵. صَفوان بن يحيي بَجَلي کوفي (م ۲۱۰ ق)
کنيه اين راوىِ ثقه و جليل القدر، ابو محمّد بياع السّابرى (فروشنده پارچه شاپوري) است. وى، از اصحاب و ياران امامان کاظم، رضا و جواد عليهم السلام شمرده شده است ۵ . او همچنين، وکيل امام رضا عليه السلامو امام جواد عليه السلام در کوفه بود ۶ و مسئوليت هدايت شيعيان را در کوفه به عهده داشت و از امامان رضا و جواد عليهما السلام و حدود چهل تن از اصحاب امام صادق عليه السلام روايت کرده است. ۷ صفوان، موثّق‌ترين و عابدترين فرد زمان خود نزد اصحاب حديث بود. وي در شبانه‌روز، پنجاه رکعت نماز مى‌خواند و در هر سال، سه ماه روزه مى‌گرفت و سه نوبت، زکات مالش را خارج مى‌کرد. ۸
در زهد و وارستگى صفوان همين بس که گروهى از واقفيان، از راه تطميع تصميم گرفتند که پول هنگفتى را به او پيشنهاد دهند، تا او را به واقفيه بکشانند؛ ولى او دست رد به سينه آنان زد. ۹ امام رضا عليه السلام در اين‌باره مي‌فرمايد:
صفوان، هيچ گاه جاه‌طلب نبود و رياست را دوست نداشت. ۱۰
از صفات ديگر وى، شدّت ورع او بود که زندگى خود را بر آن بنيان نهاده بود. نقل است که فردى در هنگام سفر، دو دينار به او داد و از او خواست که آن را در کوفه به خانواده‌اش برساند. وى گفت: شترم کرايه‌اى است. در اين مورد، از صاحبش اجازه مي‌گيرم. ۱۱ طبق نقلى، امام جواد عليه السلام از او به نيکى ياد کرده و از او اظهار رضايت نموده و فرموده است:
صفوان، هيچ گاه با من در امرى مخالفت نکرد. ۱۲
کشّى در رجال خود آورده است که امام رضا عليه السلام فرمود:
خداوند، صفوان را رحمت کند! اين دو تن [اسماعيل بن خطّاب و صفوان بن يحيى] از حزب پدرم بودند. هر کس به حزب ما بپيوندد، خداوند، او را داخل بهشت خواهد کرد. ۱۳
صفوان بن يحيى در سال ۲۱۰ ق، در شهر مدينه از دنيا رفت. امام جواد عليه السلام حنوط و کفن خود را براى وى فرستاد و به اسماعيل بن موسى بن جعفر( فرمان داد که بر او نماز بخواند. ۱۴
1.۱ . معجم رجال الحديث، ج۷، ص۲۴۲.
2.۱ . رجال النجاشي، ص۱۴۲، ش۳۷۰؛ الفهرست، طوسي، ص۱۱۵، ش۲۴۱.
3.۱ . رجال النجاشي، ص۱۴۲، ش۳۷۰.
4.۱ . نخستين منزلى که اهالى مدينه وقتى به مکّه مى‌روند، بر آن وارد مى‌شوند.
5.۱ . رجال النجاشي، ص۱۹۶، ش۵۲۴؛ الفهرست، طوسي، ص۱۴۵، ش۳۵۶؛ رجال الطوسي، ش ۵۰۳۸ و۵۳۱۱ و ۵۵۵۹.
6.۱ . رجال النجاشي، ص۱۹۶، ش۵۲۴.
7.۱ . الفهرست، طوسي، ص۱۴۶، ش۳۵۶.
8.۱ . رجال النجاشي، ص۱۹۷، ش۵۲۴؛ الفهرست، طوسي، ص۱۴۵، ش۳۵۶.
9. رجال النجاشي، ص۱۹۷، ش۵۲۴ .
10. اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۳، ش۹۶۵.
11. رجال النجاشي، ص۱۹۷، ش۵۲۴؛ الفهرست، طوسي، ص۱۴۶، ش۳۵۶.
12. اختيار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۹۳، ش۹۶۴ و ۹۶۶.
13. همان، ص۷۹۲، ش۹۶۱.
14. همان، ش۹۶۲.
