۴. محمّد بن مسلم بن رَباح کوفي (م ۱۵۰ ق)

محمّد بن مسلم، از راويان برجسته حديث شيعه، فقيه سرشناس و عربي اصيل بود و فردي ثروتمند و از بزرگان و اشراف کوفه به شمار مي‌آمد. وي آسيابان بود و از شيعيان و شيفتگان علم و حديث به شمار ‌مي‌رفت. ^۱ محمّد بن مسلم، به شوق يادگيري علوم اسلامي، از کوفه به مدينه رفت و چندين سال در محضر امام محمّد باقر و امام صادق عليهما السلام ^۲ علوم ديني را فرا گرفت و سپس به وطن خويش بازگشت.
امام صادق عليه السلام او را بسيار ستايش مي‌کرد و با الفاظ بزرگي توصيف مي‌نمود. گذشته از مقامِ شامخِ علمي محمّد بن مسلم، او را از عابدترين، راستگوترين و متواضع‌ترين افراد معرفي کرده‌اند. از ويژگي‌هاي بارز او، اطاعت و فرمانبرداري از امامان است. عبد الله بن محمّد بن خالد، معتقد است که او فردي گشاده‌‌دست و مرفّه بود. محمّد بن مسلم، بنا بر سفارش امام باقر عليه السلام که به او فرموده بود، تواضع پيشه کند، وقتي به کوفه بازگشت، سبدي خرما تهيه کرد و همراه با ترازويي در آستانه درِ مسجد جامع کوفه ـ که محلّي پر رفت و آمد بود ـ ايستاد و مانند دوره‌گردها خرما مي‌فروخت. بستگان او خواستند تا دست از اين کار بردارد و موجبات شرمندگي آنان را فراهم نکند. او در پاسخ گفت: مولايم به من دستوري داده است و من هرگز سرپيچي نمي‌کنم. خويشان او گفتند: اگر تصميم گرفته‌اي که حتماً داد و ستد کني، آسيابان شو! او نيز پذيرفت و به آسياباني مشغول شد. ^۳

ويژگي‌هاي علمي و وثاقت

وي در ميان رجال‌نويسان،‌ با توصيفات بسيار ارزنده‌اي چون: وجه أصحابنا بالکوفة، فقيه،
ورع، و من أوثق النّاس، ^۴ توصيف شده است. گفته‌اند که هيچ کس ميان شيعه، فقيه‌تر از محمّد بن مسلم نبوده است. ^۵ شيخ مفيد نيز محمّد بن مسلم را در شمار فقيهان اصحاب اماميه برشمرده و معتقد است که هيچ‌ گونه نکوهشي به او روا نيست. ^۶
او در کوفه بسيار سرشناس و مورد مراجعه شيعيان و حتّي غير شيعيان بود، تا بدان جا که گاه اختلافات علمي عالمان شيعه را نيز حل مي‌کرده است. ^۷ شريک ، قاضي کوفه و ابن ابي ليلي براي آگاهي از ديدگاه‌هاي امام باقر عليه السلام به او مراجعه مي کردند. ^۸ خود مي‌گويد:
هيچ سؤال علمي و فقهي برايم پيش نيامد، مگر آن که آن را از اين دو امام پرسيدم. تا آن جا که از امام باقر عليه السلام سي هزار حديث و از امام صادق عليه السلام شانزده هزار حديث شنيدم. ^۹
وقتي عبد الله بن ابي يعفور به امام صادق عليه السلام مي گويد: «شيعيان به من مراجعه مي‌کنند و سؤالاتشان را از من مي‌پرسند و من پاسخ همه آنها را ندارم و از سويي مرا توان آن نيست که هر وقت مي‌خواهم خدمت شما برسم»، امام صادق عليه السلام او را به محمّد بن مسلم ارجاع مي‌دهد و مي‌فرمايد:
چه چيزي تو را از مراجعه به محمّد بن مسلم ثقفي باز‌مي‌دارد؟ او از پدرم احاديث [بسياري] شنيده و نزد وي چهره اي سرشناس بوده است. ^۱۰