روايات و آثار

جابر، از مشايخ بسياري حديث شنيده بود؛ ولي بيشتر دانش خود را از امام باقر عليه السلام دريافت کرده بود؛ نزديک به هفتاد هزار حديث ^۱ که خود مي‌گفته بسياري از آنها را براي هيچ کس بازگو نکرده است؛ زيرا امام باقر عليه السلام به او فرموده بود:
هرگاه سينه‌ات از بار سخنان من فوران کرد، سر در چاه بگذار و احاديث را در چاه، بازگو کن! ^۲
گفته شده که وي مدّت هجده سال نزد امام باقر عليه السلام شاگردي کرده است. ^۳ جابر،
شاگردان فراواني داشته که يکي از آنان، به نام شريک بن عبد الله نََخَعي (م ۱۷۷ ق) گفته است که از جابر، ده هزار حديث شنيده است. ^۴ نجاشي، کساني چون: عمرو بن شمر، مفضّل بن صالح، مُنَخَّل بن جميل و يوسف بن يعقوب را ـ که تضعيف شده‌اند ـ از راويان جابر مي‌داند. ^۵
از معروف‌ترين نوشته‌هاي جابر، کتاب التّفسير اوست که نجاشي و شيخ طوسي، آن را با سندهاي متفاوتْ دريافت کرده‌اند. جابر، به دانش تفسير قرآن و علاقه به آن، معروف بوده است. روايتي در صحيح مسلم ^۶ نشان مي‌دهد که مردم از جابر درباره معناي آيات قرآن مي‌پرسيدند. شهرت اين کتاب از مدخل مربوط به جابر در الاختصاص ^۷ معلوم مي‌شود که به صورت: «جابر بن يزيد الجُعفي، صاحب التّفسير» آمده است. نقل‌هاي بسياري نيز در تفسير قرآن از جابر در آثار شيعه و اهل سنّت موجود است که بيشتر آنها به احتمال زياد از همين کتاب است. ^۸ کشّي، از مفضّل بن عمر روايت کرده است که: از امام صادق عليه السلام درباره تفسير جابر پرسيدم. حضرت فرمود:
با مردمِ فرومايه درباره آن سخن مگوي، که آن را ناروا پخش مي‌کنند. ^۹
جابر در نقل حديث، صادق خوانده شده است. وکيع،‌ معتقد است که در هر چيزي مي‌توان شک کرد؛ ولي در اين که جابر، ثقه است، نبايد شک روا داشت! ^۱۰ و همچنين اگر جابِر جُعفي نبود، کوفه از حديث خالي مي‌شد. ^۱۱
از سوي ديگر، برخي او را بدون بيان هيچ علّتي، متّهم به کذب دانسته‌اند. ^۱۲ نجاشي، معتقد است که جابر در فقه، روايات زيادي ندارد و از هشت اثر جابر (کتاب التّفسير، الفضائل، النوادر، الجمل، صفّين، النهروان، مقتل الحسين عليه السلام و مقتل امير المؤمنين عليه السلام) ياد مي‌کند. به نظر وي، کتب و روايات ديگري که به جابر منسوب است، بر وي بسته‌اند. ^۱۳ نجاشي همچنين معتقد است به اين دليل که عمرو بن شمر، موادّي به کتاب‌هاي جابر افزوده، برخي کتاب‌هاي جابر، به عمرو منسوب شده است. ^۱۴ از معروف‌ترين نوشته‌هاي جابر، کتاب التفسير اوست که نجاشي و شيخ طوسي، آن را با سندهاي متفاوت دريافت کرده‌اند.

روايات و آثار

کتاب سليم بن قيس، همواره از متون اختلافي و بحث‌انگيز ميان عالمان شيعه بوده است. گروهي چون: شيخ مفيد، ابن غضائري، ابن داوود حلّي، مرحوم شوشتري و علّامه شعراني، اين کتاب را جعلي مي‌دانند که ابان بن ابي‌عياش، آن را وضع کرده و به سُلَيم نسبت داده است. ^۱ گروهي نيز همچون: ابن نديم، شيخ طوسي و علّامه مجلسي اوّل و دوم، اين کتاب را پذيرفته‌اند. ^۲

۲. جابر بن يزيد بن حارث جُعفي کوفي (م ۱۲۸ ق)

جابر، از طايفه ريشه‌‌دار و قديمي جُعفي (شاخه‌اي از قبيله بزرگ مَذْحِج) و از دانشمندان بزرگ شيعه و محدّثان سرشناس کوفه در اواخر دوره اُموي است. وي مرجع عمده ديني در زمان خودش به شمار مي‌رفت و بسياري از دانشمندان معروف اوايل دوره عبّاسي، همچون سفيان ثوري و شُعْبَه، نزد وي شاگردي مي‌کردند و از او با عنوان راوي قابل اعتماد و دانشمند حديث روايت مي‌کردند، حتّي اگر با عقايد شيعي او موافقت نداشتند. ^۳ او از جواني، دلبسته دانش علوي بود. بدين جهت، از کوفه به مدينه آمد تا از محضر امام باقر عليه السلام بهره بگيرد. ^۴
جابر، ميان شيعيان، جايگاهي والا دارد. شيخ طوسي، وي را در شمار اصحاب امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام آورده و شيخ مفيد، او را از فقها و بزرگان فتوا و اصول و داراي تأليفاتي مي‌داند که حلال و حرام از آنها نقل مي‌شد و حَرَجي بر آنان نيست. ^۵ کرامت‌ها و معجزه‌هايي نيز به وي نسبت داده‌اند. ^۶ ولي راوياني که از او روايت مي‌کردند و منقولاتي که از جابر روايت مي‌شد، برخي رجاليان شيعه زمان‌هاي بعد را واداشت تا نه تنها در روايات وي، که در عقيده شخصي او هم ترديد کنند؛ ^۷ امّا خود جابر، چنان‌که ابن غضائري گفته، ثقه
است. ^۸
کشّي از عبد الحميد بن ابو العلاء روايت مي‌کند:
وقتي وليد کشته شد، وارد مسجد شدم. مردم گرد آمده بودند. من هم به جمع آنان پيوستم. در اين هنگام، جابر جُعفي را ديدم که عمامه‌اي سرخ و گران‌بها به سر داشت و مي‌گفت: «وصي اوصيا و وارثِ علم انبيا، محمّد بن علي به من فرمود: ... »، که در اين هنگام، مردم گفتند: جابر ديوانه شده است! جابر ديوانه شده است! ^۹
از اين‌ رو، جرير، به اين دليل که جابر، به رجعتْ عقيده داشته، نقل روايت از او را جايز نمي‌شمارد.
درباره ابو الاحوص گفته شده که هرگاه از کنار جابر مي‌گذشته، از خداوند، عافيت مي‌خواسته است. ^۱۰
از روايات مشهوري که وي نقل کرده، روايت «إنّ حديثنا صعب مستصعب ... » است که در بسياري از کتاب‌هاي شيعه، نقل شده است. ^۱۱