پيشينه پژوهش

درباره مراکز و مکاتب حديثي اهل سنّت، چند کتاب و پايان‌نامه تأليف شده است؛ ولي در شيعه، تنها يک پايان‌نامه درباره مکتب حديثي قم و پايان‌نامه ديگري درباره مکتب حديثي ري و کتابي نيز دربار? مکتب‌هاي حديثي قم و بغداد (و روابط آنها) نوشته شده است؛ امّا در مورد کوفه، نه در ميان اهل سنّت و نه در شيعه، چنين تأليفي وجود ندارد.
از سوي ديگر، شناخت مباني فکري يک مرکز حديثي، کمک شاياني به تبيين تاريخ تحوّلات حديث، شناخت دقيق‌تر راويان آن منطقه و فهم بهتر روايات آن خواهد کرد و درباره کوفه ـ که بيشترين راويان و روايات شيعه در اين منطقه شکل گرفته است ـ ، اين ضرورت، دو چندان خواهد بود. همچنين از اين رهگذر، امکان مقايسه ميان مراکز حديثي و تحليل روابط آنها فراهم خواهد شد.

قدرداني

از زحمات همه استادان محترمي که نويسنده را در اين پژوهش، راهنمايي و در ارتقاي کيفيت آن، تلاش کردند، بويژه حجّة ا?سلام دکتر محمّدعلي مهدوي‌راد و خانم دکتر شادي نفيسي، تشکر مي‌کنم.
از والدين گرامي‌ام، به خاطر تشويق‌هايي که همواره بدرقه راهم کردند، تشکّر مي‌کنم و دست آنها را براي زحمات فراوانشان مي‌بوسم. همچنين از صبر و تحمّل همسر گرامي‌ام که زمينه لازم را براي کار در محيطي آرام و صميمي فراهم نمود، قدرداني مي‌کنم.
نيز از زحمات محقّقان پژوهشکده علوم و معارف حديث، بويژه مدير گروه تاريخ حديث و همچنين مديريت آماده‌سازي کتاب که مرا در نشر اين پژوهش ياري دادند، سپاس‌گزارم. اجر فراوان براي همه اين بزرگواران، آرزو دارم!
ومن الله التوفيق وعليه التکلان!
سعيد شفيعي
هشتم دي‌ماه ۱۳۸۶
هجدهم ذي حجّه ۱۴۲۸ (عيد غدير)

فرضيه ها‎

۱. گرچه محبّت کوفيان به امير مؤمنان عليه السلام، عامل اصلي پيدايش تشيع در اين شهر است، امّا در اين زمان، مکتب تشيع و باور نياز به پيروي از امام پديد نيامد. بنا بر اين نمي‌توان آن را دوره تأسيس مکتب حديثي شيعيان کوفه خواند؛ بلکه نهال اين مکتب، به دست امام باقر عليه السلام کاشته شد و در دوران امام صادق عليه السلام، به شکوفايي رسيد و پس از شهادت امام صادق عليه السلام، اندک اندک از اين شعله، کاسته شد تا اين که در اواخر قرن سوم هجري، به افول نشست.
۲. راويان کوفي، بيشترين و مهم‌ترين رُوات و محدّثان مکتب حديثي شيعه هستند. بزرگاني چون: زرارة بن اَعين، محمّد بن مسلم، هشام بن حکم و... از جمله آنان هستند که آثار آنان اغلب شامل اصول وکتب اوّليه حديثي شيعه است. برخي کتب حديثي و تاريخي نيز از آنان به جاي مانده است.
۳. تأثيرات متقابل مکاتب حديثي شيعه و اهل سنّت در کوفه، در حوزه‌هاي مختلف، يکسان نبوده است؛ يعني درباره مباحث فقهي شيعه، کمترين تأثير را از اهل سنّت پذيرفته است که اين مسئله، در گرو ارشاد ائمّه عليهم السلام بخصوص صادقين (امام باقر و امام صادق) عليهما السلام بوده است. متکلّمان شيعه کوفه، در حوزه توحيد و عدل، با معتزله روبه رو بودند و طبيعتاً تأثيرات متقابلي بر يکديگر داشتند. درباره تاريخ نمي‌توان ميان روايات شيعه و اهل سنّت، تفاوت چنداني قائل شد؛ زيرا دست سياست و جانبداري‌هاي يک سويه علوي يا اُموي، اخبار تاريخي را دچار تحريفات اساسي کردند.
۴. مهم‌ترين ويژگي‌ها و وجوه تمايز مکتب حديثي کوفه، پيشرو بودن اين مکتب، نسبت به ديگر مراکز حديثي شيعه، و شکوفايي آن در زمان حضور صاحبان اصلي روايت است. طبيعي است که بسياري از راويان و روايات، از اين شهر به ديگر مراکز حديثي منتقل شده‌اند و اغلب پژوهش‌هاي حديثي، ناگزير به اين شهر برمي‌گردد. کثرت راويان از همه فِرَق شيعه، فراواني انواع روايات و تدوين کتب اوّليه حديثي، فراواني روايات غلوآميز، و اهتمام به تاريخ عراق و حوادث آخر الزمان، از ديگر ويژگي‌هاي اين مکتب حديثي است.