305
معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی

مصداقی عام‏تر و از نظر تشابه مصادیق شباهت کمتری بین مصادیق داشته باشد، مقوله فرادست خواهد بود.

ویژگی مقولات پایه در الفاظ این‏گونه نمود می‏یابد:

الف - لفظ تصویر واضحی از معنای خود ارائه می‏دهد؛

ب - لفظ تصویر کاملی از کل مقوله ارائه می‏دهد، فارغ از رابطه لفظ و معنا؛

ج - کاربران زبان واکنش رفتاری مناسبی در مقابل این لفظ دارند؛

د - اطلاعات مربوط به معنای لفظ برای تشکیل یک مقوله کافی است.

مفاهیمی مانند گربه، انسان، اسب را در نظر بگیرید. این واژه‏ها تمام ویژگی‏های پیش گفته را دارد. ما با شنیدن هر یک از این الفاظ تصویر واضحی از معنای آنها در ذهن داریم و ابهامی در هیچ‏یک از آنها وجود ندارد. علاوه بر این ما با یک‏یک این الفاظ می‏توانیم مقوله حیوانات را نیز تصور کنیم؛ یعنی با تصور معنای هر یک از این الفاظ مقوله فرادست نیز به صورت کامل تصور می‏شود.

علاوه بر اینها کاربران زبان واکنش رفتاری مناسبی درباره این الفاظ دارند. اگر بخواهند هر یک از اینها را معرفی کنند، دقیقاً می‏دانند که از چه شیوه‏ای برای معرفی آنها استفاده کنند و نیز حالات روحی ـ روانی آنها نیز در برخورد با این الفاظ کاملاً مشخص است.

در زبان، الفاظی واژگان فرودست به شمار می‏آیند که کاربران زبان بخواهند با دقت بیشتری درباره آنها صحبت کنند و اطلاعات زبانی عام درباره آنها کافی نیست. برای مثال جمله «بر این اسب سوار شو» اطلاعات کافی درباره خود اسب در اختیار خواننده قرار نمی‏دهد؛ زیرا اسب مقوله سطح پایه است. بنابراین جمله از وضوح و دقت کافی برخوردار نیست؛ اما وقتی می‏گوییم «بر این اسب عربی سوار شو»، این جمله از دقت و وضوح بیشتری برخوردار است


معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
304

دسته از مقولات تهیه کند، فهرست وی تفاوت چندانی با فهرست او از ویژگی‏های سطح پایه نخواهد داشت.۱

ترکیبی بودن اسامی مقولات سطح فرودست

در بیشتر موارد، اسامی مقولات سطح فرودست ترکیبی‏اند؛ مانند صندلی گهواره‏ای و صندلی اداری. درحالی‏که مقولات پایه با ویژگی واحد مشخص می‏شوند، مقولات سطح فرودست با اطلاعات دائرةالمعارفی مشخص می‏شوند.۲

ویژگی‏های مقولات سطح فرادست

۱. وجوه تشابه کم: وجوه تشابه میان مقولات در این سطح بسیار اندک است؛

۲. عمومیت و ابهام بیشتر: نسبت به مقولات پایه عام‏تر و در نتیجه مبهم‏ترند؛

۳. ویژگی تعیین‏کننده کمتر: مقولات در این سطح ویژگی تعیین‏کنندگی و تشخص‏بخشی کمتری دارند.

کارکردهای زبانی سطوح مقولات۳

تا کنون سخن از اصول مقوله‏‏بندی بود. حال وقت آن است تا مباحث سطوح مقوله‏بندی را در مباحث زبانی پی بگیریم. کاربران زبان مقوله‏بندی ذهنی خود را در قالب واژه‏ها بیان می‏کنند و ویژگی سطوح هر یک از مقولات در واژه‏های زبانی قابل مشاهده است. واژه‏هایی که در زبان عام‏تر باشند و مصادیق فراوانی را شامل شوند این قابلیت را دارند که جزو مقولات فرادست باشند. اگر در کنار این ویژگی تشابه میان اعضای آن اندک باشد، لازم است بگوییم که بهتر است این الفاظ از مقولات فرا دست شمرده شود. حاصل اینکه اگر لفظی از نظر

1.. قائمی‎نیا، معناشناسی شناختی قرآن، ص۲۸۳.

2.. همان.

3.. See Evans and Green, Cognitive Linguistics: An Introduction, p. ۲۶۲-۲۶۸.

  • نام منبع :
    معناشناسی شناختی در کاربست متون وحیانی
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد رکّعی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4183
صفحه از 369
پرینت  ارسال به