85
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

در منابع روایی، بیشترین روایات تفسیری حسین بن سعید به وسیله افراد یاد شده، گزارش شده‏اند و بجز آنها، علی بن مهزیار و محمّد بن عیسی بن عبید، هر یک ناقل شش روایت تفسیری از حسین بن سعیدند. سایر شاگردان حسین بن سعید، کمتر از پنج روایت تفسیری از او نقل نموده‏اند.

فرایند بازیابی کتاب التفسیر و روایات تفسیری

سیره محدّثان و مشایخ بزرگ حدیث شیعه برای بهره‏گیری از کتاب‏های روایی، بر اخذ کتاب از مشایخ حدیث استوار بوده است و دانشمندان و عالمان، به نقل کتاب از طریق معتمد و مشهور همواره مورد توجّه داشته‏اند. به همین دلیل، فهرست‏نگاران برای اطمینان‏بخشی به انتساب کتاب‏های روایی به مؤلّفانشان، به بر شمردن راه‏های دستیابی به کتاب‏های روایی و رسیدن به مؤلّفان آنها دست زده‏اند. خوش‏بختانه فهرست‏نگاران در مورد آثار حسین بن سعید، به این مطلب، توجّه داشته و طرق متعدّد نقل این کتاب‏ها را گزارش کرده‏اند. بررسی طرق نقل کتاب‏های حسین بن سعید، هم در حصول اطمینان به انتساب کتاب‏ها به مؤلّف مؤثّر است و هم می‏تواند راه بازیابی میراث روایی او را ـ که در جوامع حدیثی پراکنده است ـ میسّر سازد.

بر این اساس، برای بازیابی و احیای مجدّد کتاب تفسیر حسین بن سعید، باید به طرق نقل کتاب‏های او - که به وسیله فهرست‏نگاران گزارش شده - توجّه نمود. چنانچه


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
84

دوم، توثیق او به وسیله ابن داوود در شرح حال محمّد بن اورمه است و سوم این که علّام، طریق صدوق به حسين بن سعيد را صحیح دانسته، در حالی که حسين بن حسن بن ابان، یکی از افراد این طریق است.۱ روایات او با این عنوان در کتب اربعه حدود ۲۲۶ مورد است که همگی را از حسین بن سعید نقل نموده است.۲ وی ناقل بیش از ۲۵ مورد از احادیث تفسیری حسین بن سعید است.۳

سه. فرات بن ابراهيم كوفی: فرات بن ابراهيم كوفی، صاحب کتاب تفسیر فرات است. این کتاب منحصر به روايات ائمّه علیهم السلام در باب تفسیر و تأویل آیات قرآن است. احادیث نقل شده از حسين بن سعيد در میان تفسیر او، زیاد به چشم می‏خورد.۴ از وی در کتاب‏های رجال، هیچ گونه اطّلاعاتی وجود ندارد و حتّی نامی از او به میان نیامده است. معرّفی فرات به عنوان یکی از شاگردان حسین تنها به این اعتبار است که احادیث حسین را بدون واسطه و با لفظ «حدّثنی»۵ نقل نموده است. محقّق کتاب تفسیر فرات نیز حسین بن سعید را در شمار مشایخ او نام برده و حدود یکصد مورد از روایات این کتاب را به نقل از وی می‏داند.۶ در اثر حاضر، ۸۱ روایت تفسیری حسین بن سعید از تفسیر فرات اخذ شده که به این کتاب اختصاص دارد و تنها از طریق فرات بن ابراهیم به ما رسیده است.۷

1.. ر.ک: معجم رجال الحدیث: ج ۶ ص ۲۳۱ ش ۳۳۵۰.

2.. این آمار، بدون در نظر گرفتن اسناد کتاب‏های التهذیب و الاستبصار است.

3.. ر.ک: معجم رجال الحدیث: ج ۱۴ ص ۲۷۱ ش ۹۳۲۴.

4.. یکی از راه‏های هشتگانۀ تحمّل حدیث، سماع و شنیدن از استاد است که الفاظ متعدّدی برای آن ذکر شده است، از جمله، لفظ‏های «حدّثنی» و «حدّثنا» که بر قرائت حدیث به وسیلۀ استاد برای شاگردان دلالت دارند. البتّه این لفظ در برخی دیگر از راه‏های تحمل حدیث نیز به کار می‏رود که در هر صورت نشان از ارتباط مستقیم شاگرد با شیخ دارد. (جهت اطّلاع بیشتر، ر.ک: الرعاية فی علم الدراية: ص ۲۳۴).

5.. ر.ک: تفسير فرات الكوفی: ص ۳۱.

6.. بر اساس دیدگاه مشهور، حسین بن سعید اهوازی از مشایخ فرات بن ابراهیم کوفی بوده و شمار قابل توجهی از روایات تفسیر فرات، از حسین بن سعید اهوازی اخذ شده است. آقای دکتر حسن انصاری، در مقاله‏ای که در سایت کاتبان منتشر شده، به نکته‏ای در این باره اشاره نموده است. ایشان معتقد است فردی که فرات بن ابراهیم، با عنوان حسین بن سعید از او یاد می‏کند، حسین بن سعید اهوازی نیست. (( دکتر انصاری با ارائۀ قرائنی، او را "حسین بن سعید بن ازهر بن منجایا سلمی" معرفی نموده که در حدود ۲۹۴ و احتمالاً اندکی بعدتر درگذشته است (ر.ک: به مقالۀ حسن انصاری با عنوان "حسین بن سعید غیراهوازی و معرفی دو منبع از منابع تفسیر فرات کوفی" در سایت کاتبان به آدرس: www.katban.com). بر اساس این پژوهش، تشابه نام موجب شده تا محققان به اشتباه، حسین بن سعید اهوازی را استاد فرات قلمداد کنند.
چنانچه این دیدگاه را بپذیریم، تمام روایاتی که با طریق شمارۀ یک، در ادامۀ این نوشتار از آنها یاد می‏شود، از مجموعۀ روایات حسین بن سعید اهوازی نخواهند بود و مربوط به فردی همنام او هستند. با وجودی که این دیدگاه، نظر نگارنده را به خود معطوف ساخته، نوشتار حاضر را بر اساس دیدگاه مشهور تنظیم نموده است.

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4347
صفحه از 336
پرینت  ارسال به