31
میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی

می‏توان به خطّابیه، مغیریّه، بیانیّه، بزیعیّه، سریه و منصوریّه اشاره کرد. با وجود مبارزه جدی امام صادق علیه السلام و یاران ایشان، طرفداران فرقه‏های معروف غلات مانند خطابیّه، در دوران حیات امام رضا علیه السلام فعّال بوده‏اند.۱

در زمان حیات حسین بن سعید، آثار فرقه خطّابیه و گروه‏های منشعب از آن در حوزه‏های شیعی هویدا بوده و افرادی حرف‏های آنها را بازگو می‏کردند. از این رو، عالمان و دانشمندان امامیّه با پیروی از پیشوایان خود، مبارزه جدّی با انحرافات ناشی از غلو را در پیش گرفتند. اندیشه غلو و راهیابی جریان غلو به حوزه‏های شیعی، آثار نامطلوبی بر جای نهاده بود: غالیان با تمسّک به نام اهل بیت علیهم السلام، خود را منسوب به اهل بیت علیهم السلام دانسته، از این طریق به ترویج افکار منحرف در میان مردم می‏پرداختند. از طرفی، به دلیل غرض‏ورزی و کج‏فهمی‏ برخی جاهلان، شماری از چهره‏های موجّه و اصحاب ائمّه علیهم السلام به غلو متّهم گردیده بودند.

در چنین فضایی، حسین بن سعید، با نگارش کتاب الردّ علی الغالیّة،۲ به مبارزه فرهنگی با جریان غلو اهتمام ورزید. گرچه این کتاب، امروزه در اختیار ما نیست ولی آثار آن را می‏توان در منابع روایی دید. بر اساس آنچه در منابع روایی از حسین بن سعید به جای مانده، او ناقل آموزه‏هایی است که از یک سو به ردّ اندیشه غالیانه می‏پردازد و از سوی دیگر، جایگاه واقعی ائمّه علیهم السلام را بیان می‏کند.۳ همچنین از او روایاتی در برخورد امام صادق علیه السلام با برخی غالیان و ردّ افکار آنها نقل شده است.۴ محور دیگری که در

1.. ر.ک: غالیان؛ کاوشی در جریان‏ها و برایندها: ص ۱۲۵. خطّابیه، پیروان محمّد بن ابو زینب معروف به ابو الخطّاب هستند که به الوهیت امام صادق علیه السلام معتقد بوده‏اند. زمانی که حاکم کوفه از نیّت سوء خطّابیه آگاه شد، ابو الخطّاب را به همراه یارانش به قتل رسانید؛ ولی پس از او پیروانش راه او را دنبال کردند و به فرقه‏‏های گوناگونی تقسیم شدند. (ر.ک: الملل و النحل: ج ۱ ص ۱۷۹).

2.. ر.ک: الفهرست: ص ۱۱۳ ش ۲۳۰. نجاشی از این کتاب به عنوان «الردّ علی الغلاة» یاد نموده است (رجال النجاشی: ص ۵۸ ش ۱۳۶).

3.. ر.ک: بصائر الدرجات: ص ۲۵۶ ح ۵ و ص ۲۶۱ ح ۲۴ و ص ۵۵۶ ح ۲ - ۳، اختیار معرفة الرجال: ج ۱ ص ۳۳۶ ش ۱۹۱.

4.. ر.ک: اختیار معرفة الرجال: ج ۲ ص ۵۹۲ ش ۵۴۶ - ۵۴۷ و ص ۵۸۷ ش ۵۲۷.


میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
30

می‏توان پذیرفت و فرضیّه حیات او تا سال ۳۰۰ ق پذیرفتنی نیست؛ زیرا برخی از مؤلّفان عصر غیبت صغرا (سال‏های ۲۶۰ - ۳۲۹ ق) احادیث حسین بن سعید را با واسطه نقل نموده‏اند،۱ در حالی که این افراد با او همعصر بوده‏ و نیازی به نقل با واسطه نداشته‏اند. از سویی در باره حیات وی تا سال ۲۷۵ ق، وجود واسطه برای کسی چون محمّد بن حسن صفّار (م ۲۹۰ ق) متعارف نیست. به همین دلیل با وجود امکان صحّت این تاریخ، آن را دور از ذهن می‏دانیم. به هر حال، مسلّم است که وی در قرن سوم هجری در شهر قم در گذشته و در همین شهر به خاک سپرده شده است.

فعّالیت‏های فرهنگی - اجتماعی

در سال ۱۸۳ ق، امامت به امام رضا علیه السلام منتقل گردید. در این زمان، شیعیان از نظر مذهبی به فتنه عجیبی دچار شدند که به «فتنه واقفیّه» معروف است. آغاز فتنه از جایی بود که عدّه‏ای از اصحاب امام کاظم علیه السلام با برداشتی نادرست از برخی روایات، به مهدویت آن امام و توقّف امامت در ایشان معتقد شدند و گروهی از وکلای ایشان نیز به طمع مصادره امانات مالی آن حضرت، به این فتنه دامن زدند. بخش زیادی از انحراف حاصل از جریان واقفیّه، با گذشت زمان و روشنگری امام رضا علیه السلام بر طرف گردید و بسیاری از کسانی که در اثر وجود شبهاتی پیرامون جانشین امام کاظم علیه السلام گم‏راه گردیده بودند، به امامت امام رضا علیه السلام گردن نهادند؛۲ ولی در این دوره، جریان انحرافی غلو، آثار نامطلوبی در رفتار و عقاید پیروان خود بر جای نهاد.

از زمان امام صادق علیه السلام تا زمان امام رضا علیه السلام، اوج فعالیّت و شکل‏گیری فرقه‏های منسوب به جریان غلو است. امام صادق علیه السلام به مبارزه جدّی با افکار غالیان و رسوا نمودن سران آنها می‏پرداخت. از جمله‏ فرقه‏هایی که امام صادق علیه السلام به رسوا نمودن آنها پرداخته،

1.. برای نمونه شیخ کلینی (م ۳۲۹ ق) دست‏کم با دو واسطه از حسین بن سعید روایت نقل می‏کند. همچنین سعد بن عبد اللّٰه اشعری (م ۲۹۹ یا ۳۰۱ ق) و محمّد بن حسن صفّار (م ۲۹۰ ق) با یک واسطه از او روایت نقل کرده‏اند.

2.. ر.ک: تاریخ حدیث شیعه: ص ۳۱۲ (به نقل از الغیبة، طوسی: ص ۷۱.)

  • نام منبع :
    میراث تفسیری حسین بن سعید اهوازی
    سایر پدیدآورندگان :
    صدیقه سادات میردامادی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 4371
صفحه از 336
پرینت  ارسال به