(الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى)^۱ می‌‌فرماید: «خداوند خود را به این وصف توصیف کرده است ولی مراد از آن این نیست که عرش حامل خدا و دربرگیرنده خداست بلکه خداوند نگهدارنده عرش است. از آیه (وَسِعَ کرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ)^۲ نیز همین معنا مراد است و خداوند به مکان یا چیزی از مخلوقاتش نیازمند نیست».^۳

نفی جسمانی بودن و زمان و مکان از خداوند در تاریخ شیعه از نخستین اعتقاداتی بوده است که در روایات امامان علیهم السلام به آن‌‌ اشاره شده است و شیعیان از آغاز با آن آشنا شده بوده‌‌اند. این روایات حتی در معارف نخستین امامان شیعه دیده می‌‌شود. از جمله در سخنان امیرالمؤمنین علیه السلامبه آن تصریح شده است.

«وَ مَنْ جَزَّأَهُ فَقَدْ جَهِلَهُ وَ مَنْ جَهِلَهُ فَقَدْ أَشَارَ إِلَيْهِ وَ مَنْ أَشَارَ إِلَيْهِ فَقَدْ حَدَّهُ وَ مَنْ حَدَّهُ فَقَدْ عَدَّهُ وَ مَنْ قَالَ فِيمَ فَقَدْ ضَمَّنَهُ وَ مَنْ قَالَ عَلَامَ فَقَدْ أَخْلَى مِنْهُ؛ هرکس خدا را دارای اجزاء بداند او را درست نشناخته است و هر کس او را درست نشناسد او را مورد اشاره‌‌ قرار داده است و هرکس او را مورد اشاره‌‌ قرار دهد محدودش کرده است و هرکس او را محدود کند او را به شماره آورده و هرکس بگوید خدا در چیست او را در ضمن چیزی درآورده و هرکس بگوید خدا بر بالای چیست جایی را خالی از او انگاشته است».^۴

بر این اساس نظریه جسمانی نبودن خدا از نخستین اعتقاداتی است که در فرهنگ شیعه وجود داشته است. این دست از روایات اندیشه صحیح و غالب شیعه را که اصحاب متکلم امامان علیهم السلام به آن اعتقاد داشته‌‌اند، نشان می‌‌دهد. بنابراین پیروی

این در حالی‌‌ است که روایات بسیاری وجود دارد که نشان می‌‌دهد اصحاب امامیه نه تنها به نظریات جسمانی بودن خدا اعتقاد نداشتند بلکه اعتقادات اهل حدیث در جسمانی بودن خدا را رد می‌‌کردند. از جمله همین اندیشه مکان‌‌دار بودن خداوند است. روایت زیر یکی از این دسته روایات است.

«عَنْ مُحَمَّدِ بن ‌عبداللّه الْخُرَاسَانِيِّ خَادِمِ الرِّضَا علیه السلام قَالَ دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الزَّنَادِقَةِ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ علیه السلام وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ... فَقَالَ رَحِمَک اللّه أَوْجِدْنِي کيْفَ هُوَ وَ أَيْنَ هُوَ فَقَالَ وَيْلَک إِنَّ الَّذِي ذَهَبْتَ إِلَيْهِ غَلَطٌ هُوَ أَيَّنَ الْأَيْنَ بِلَا أَيْنٍ وَ کيَّفَ الْکيْفَ بِلَا کيْفٍ فَلَا يُعْرَفُ بِالْکيْفُوفِيَّةِ وَ لَا بِأَيْنُونِيَّةٍ وَ لَا يُدْرَک بِحَاسَّةٍ وَ لَا يُقَاسُ بِشَيْ‏ءٍ؛ خادم امام رضا علیه السلام نقل می‌‌کند که زندیقی بر امام علیه السلام وارد شد در حالی که گروهی با وی بودند و گفت: خدا تو را رحمت کند خدا چگونه است و کجاست. امام علیه السلام فرمود: وای بر تو چیزی که می‌‌گویی غلط است. خدا مکان را خلق کرده و بدون مکان است. خدا کیفیت را خلق کرده و خود کیفیت ندارد. خداوند با مکان و کیفیت شناخته نمی‌‌شود و با حواس ظاهری درک نمی‌‌شود و با چیزی سنجیده نمی‌‌گردد».^۱

با یک نگاه اجمالی به راویان این اخبار به سادگی دانسته می‌‌شود که نظر اجماعی اصحاب امامیه نفی صفات جسمانی از خداوند بوده است یا دست‌‌کم نفی این صفات نظر غالب متکلمان اصحاب امامیه را تشکیل می‌‌داده است. بنابراین چگونه می‌‌توان گفت که تمامی اصحاب امامیه در عقیده به مکان داشتن و حرکت خداوند از اهل حدیث پیروی کرده‌‌اند؟

به همین شکل روایاتی در مورد عرش و کرسی از برخی اصحاب نقل شده که نشان می‌‌دهد آنان مکان‌‌داری عرش و خدا را قبول نداشته‌‌اند. هشام بن حکم روایتی از امام صادق علیه السلامنقل می‌‌کند که براساس آن امام علیه السلام در پاسخ به پرسشی در مورد آیه