31
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

نگاشت که بسیار تحت تأثیر عقاید مکتب ابوالحسین بصری است. احتمالاً او هم‌چنین میثم بن میثم بحرانی را در رصدخانه مراغه‌ ملاقات کرده که او نیز در اثر کلامی خود یعنی القواعد المرام فی علم الکلام، غالباً نظریات مکتب ابوالحسین بصری را ترجیح داده است.

از آن‌جا که به احتمال قریب به یقین، خصوصاً از کتاب کلامی حلّی یعنی مناهج الیقین فی أصول‌الدین روشن می‌شود وی می‌بایست نسخه‌هایی از کتاب الفائق ابن ملاحمی و کتاب الکامل تقی‌الدین را در اختیار می‌داشته، زیرا تقریباً اطمینان داریم که از هر دوی آنها نقل قول می‌کند.

علاوه بر این، حلّی با آثار کلامی و فلسفی فخر‌الدین رازی آشنا بوده است. حلّی این آثار را زیر نظر استادش کاتبی قزوینی (د. ۶۷۵ق/۱۲۷۶م) که وی را نیز در مراغه درک کرده بود، خوانده است.

وانگهی حلّی در مدت اقامتش در مراغه، آموزش‌های فلسفی‌‌ خود را تحت نظارت دو نفر دریافت کرد: نصیرالدین طوسی، که حلّی بخش الهیات از کتاب شفاء ابن سینا را عمدتاً با وی خوانده بود؛ و کاتبی قزوینی که حلّی را با آثار اثیر‌الدین مفضل  بن  عمر ابهری (د. ۶۶۳ق/۱۲۶۴م) و محمد بن نام‌آور بن عبدالملک خنجی (د. ۶۴۶ق/۱۲۴۷م) آشنا کرد. حلّی دو اثر از آثار کاتبی یعنی رسالة الشمسیّة و حکمة العین را شرح کرد.

او از طریق استاد خود شمس‌الدین محمد بن محمد بن احمد کیشی (د. ۶۹۵ق/۶-۱۲۹۵م) احتمالاً دست‌کم تا حدی با عرفان ابن عربی (د. ۶۳۸ق/۱۲۴۰م) آشنا شد. شمس‌الدین محمد کیشی به خوبی با آثار ابن عربی، که صوفی بود، و با آموزه اشراق سهروردی (د. ۵۸۷ق/۱۱۹۱م) آشنا بوده است. نویسندگان متأخر اثری تحت عنوان شرح حکمة الإشراق را به حلّی نسبت داده‌‌اند که احتمالاً مراد از آن حکمة الإشراق سهروردی باشد؛ اما حلّی چنین کتابی را در


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
30

شارح معروف آثار حلی، ظاهراً هیچ نسخه‌ای از آن نداشته است. از دیگر آثار مهم حلّی که دقیقاً در مرحله اولیه زندگی عالمانه‌‌اش نگاشته، می‌‌توان خصوصاً از کتاب مناهج الیقین فی أصول‌الدین که در سال ۶۸۰ق/۲-۱۲۸۱م کامل شد و از معارج الفهم فی شرح نُظم البراهین که ظاهراً حتی پیش از مناهج تألیف شده، نام برد. وی در برهه بعدی حیات خود، آثار موجزتری را به رشته تحریر درآورد، مانند کتاب نهج المسترشدین فی أصول‌الدین و تسلیک النفس إلی حظیرة القدس که به ترتیب در سال‌‌های ۶۹۹ق/۱۳۰۰-۱۲۹۹م و ۷۰۴ق/۵-۱۳۰۴م کامل شدند. حلّی غالباً نظریات خود را صریحاً در کتاب نهج المسترشدین بیان می‌‌کند، در حالی که در تسلیک النفس اغلب از بیان مواضع خود اجتناب کرده و منحصراً دیدگاه‌های گروه‌‌های مختلف را ارائه می‌دهد. او در طول دوران اقامتش در دربار ایلخان اولجایتو که تقریباً از سال ۷۰۹ق/۱۰-۱۳۰۹م تا ۷۱۴ق/۵-۱۳۱۴م یا حتی ۷۱۶ق/۷-۱۳۱۶م به طول انجامید، به درخواست اولجایتو چند اثر جدلی خصوصاً علیه اشاعره نوشت که معروف‌‌ترین آنها کتاب نهج الحق و کشف الصدق و کتاب منهاج الکرامة فی الامامة است. این آثار متأخر در کل به بازسازی دیدگاه‌های کلامی حلّی کمک چندانی نمی‌‌کند؛ زیرا وی در این آثار، به جای شرح مواضع خود عمدتاً مجادله می‌کند.

حلّی با تحولات پیش‌گفته در تفکر اسلامی، که تأثیر زیادی بر مسلک کلامی داشت کاملاً آشنا بود. او در جوانی که در حله می‌زیست، توسط پدرش سدیدالدین و دو برادرش جمال‌الدین بن طاوس (د. ۶۷۳ق/۱۲۷۴م) و رضی‌الدین بن طاوس (د. ۶۶۴ق/۱۲۶۶م) با ادبیات کلامی متقدم شیعی آشنا شد. وی در آخرین دوره اقامتش در رصدخانه مراغه، که در زمان حکومت ایلخان هلاکو در سال ۶۵۷ق/۹-۱۲۵۸م توسط نصیرالدین طوسی تأسیس شده بود، با نظریات مکتب ابوالحسین بصری آشنا شد. او پس از فوت نصیرالدین طوسی، شرحی بر تجرید العقاید وی

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2830
صفحه از 302
پرینت  ارسال به