257
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

ممکن است حتی بر آگاهی از رویدادهایی که افراد بسیاری شاهد آن بوده‌اند، سرپوش گذارده شود، و چنین شرایطی در مورد انتصاب علی [علیه السلام] وجود داشت.

بیانی گویا از موضع شیعه در مورد این موضوع را خزّاز رازی (که در نیمه دوم قرن چهارم قمری/ دهم میلادی در اوج شهرت بود) در کتابش، کفایة الأثر فی النصوص علی الأئمة الإثنی عشر، آورده است.

به نظر خزّاز، اصولاً انکار یا تکذیب گزارش‌های مربوط به رویدادی با شاهدان فراوان که طی قرن‌ها در احادیثی با سلسه‌سندهای متعدد (متواتر) آمده، ممکن نیست؛۱ هر تلاشی برای چنین تکذیبی برملا شده، و شاهدان رویداد مورد بحث، آن را ردّ خواهند کرد. در عین حال، اگر کسی باورهایی دروغین (شُبَه؛ مفرد آن: شُبهَة) را در اذهان افراد حاضر در آن‌جا بیفکند، ممکن است خاطره چنین رویدادی محو گردد. این، زمانی اتفاق می‌‌افتد که افرادی که می‌خواهند این شبهات را ایجاد کنند، به مردم بگویند که معنی آن‌چه که  [در آن رویداد] شنیده‌اند، با آن‌چه که ابتدا گمان می‌کرده‌اند، تفاوت دارد؛ چنین افرادی استدلال می‌کنند که تفسیر صحیح آن‌چه که مردم شنیده‌اند را می‌دانند و هشدار می‌دهند که امتناع از پذیرش این تفسیر به نابودی ‌‌‌‌ایمان می‌انجامد. در این هنگام، مردم اندک‌اندک به شهادت شعور خود شک کرده و خود را متقاعد می‌کنند که آن رویداد هرگز آن‌‌گونه که در ابتدا فکر می‌کردند، اتفاق نیفتاده است. با گذر زمان، بر آگاهی از این رویداد

1.. در مورد این اصطلاح ر.ک:
EI۲, art. "Mutawātir" (A. J. Wensinck-[W. F. Heinrichs]); Modarressi, index, s. v. tawātur.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
256

آتش بر وی زده خواهد شد».۱ این حدیث اغلب در منابع اهل سنت آمده۲ و در متون شیعی ‌‌امامی و اسماعیلی نیز یافت می‌شود.۳ در عین حال، نقل شیعی مهمی از این حدیث نیز موجود است: «هر کسی که ‌درباره علمی از وی سؤال شود و او در زمانی که باید آن علم انتشار یابد و جایی که تقیّه از وی برداشته شده، آن را کتمان کند، در روز قیامت با لگام‌هایی از آتش که بر وی زده شده، محشور خواهد شد».۴

با این حال، پنهان‌کاری کامل ممکن است شیعیان اهل جدل را از توانایی مناظره با مخالفان محروم سازد؛ و شیعیان از اجتناب از چنین مناظراتی ناتوان و گاهی بی‌میل بودند. موضوع مهم، حقوق سیاسی و مذهبی علی [علیه السلام] بود؛ از این رو، بسیار اهمیت داشت که برای غیرشیعیان اثبات شود مدارک غیر قابل ردّی (نصّ) بر انتصاب الهی علی [علیه السلام] وجود دارد. گفته می‌شود که این انتصاب در مناسبت‌های مختلفی انجام شده، که مشهورترین آن‌ها در غدیر خم، طی بازگشت پیامبر [صلی الله علیه و اله] از حجة الوداع در سال ۱۰ق/۶۳۲م رخ داد.۵ بحثی که سنّیان اهل جدل تکرار می‌کردند، این بود که اگر، طبق ادعای شیعیان، این انتصاب در مقابل چشمان عده زیادی از مردم صورت گرفته، پس اطلاع از آن باید شایع، نه محدود به پیروان علی [علیه السلام] می‌بود.۶ در پاسخ، علمای شیعه استدلال کردند که تحت شرایط خاص،

1.. «من سُئل عن علم عنده فکتمه الجمه اللّه تعالی بلجام من نار».

2.. به عنوان مثال ر.ک: ارجاعات موجود در WKAS, II, I, p. ۲۵۲a.

3.. در مورد متون شیعی امامی ر.ک: شیخ طوسی، أمالی، ج۱، ص۳۸۶؛ و به نقل از آن، علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۲، ص۶۸، و بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۷۱؛ و در مورد متون اسماعیلی ر.ک: المعیَّد فی الدین الشیرازی، مذاکرة داعی الدعاة، ص۸۳. اما مقایسه کنید با قمّی، بصائر الدرجات، ص۱۰، ش۵ و ۶.

4.. عسکری، تفسیر؛ و به نقل از آن، علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج۲، ص۷۲. ر.ک: توضیح علامه مجلسی در بحار الأنوار، ص۷۳.

5.. جهت ملاحظه جزئیات بیشتر ر.ک: EI۲, art. "Ghadir Khumm" (L. Veccia Vagheri).

6.. در این‌جا مجال ورود به جزئیات استدلال اهل سنت فراهم نیست؛ به عنوان مثال ر.ک: باقلّانی، التمهید، ص۱۶۲، ۱۶۵؛ ابن تیمیه، منهج السنّة النبویّة، ج۷، ص۴۸. این ارجاعات را مدیون خانم واردیت توکاتلی (Vardit Tocatly) هستم.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2884
صفحه از 302
پرینت  ارسال به