نمی‌‌پذیرفت نام‌هایی به خدا نسبت داده شوند که به رغم دلالت عقل بر آنها، هیچ مبنایی قرآنی و روایی ندارند.

مفید در دیدگاه‌های کلامی خود معمولاً مواضع مکتب معتزلی بغداد را اتخاذ می‌‌کند که در نظر وی نسبت به مکتب بصره - که دست‌یابی به مسائل بنیادین کلامی از طریق وحی را انکار می‌‌کند - کمتر عقلی است.

شریف مرتضی (د. ۴۳۶ق/۱۰۴۴م)، شاگرد مفید و نیز معروف به عَلَم الهدی، در دو مسئله با استاد خود مخالف بود. به نظر او تنها مرجع دستیابی به حقیقت در مسائل دینی عقل است، در حالی که دانش حاصل از وحی و خصوصاً روایات که با عقل تضاد دارد، باید کنار گذاشته شود. این قاعده، دیدگاه‌های او در حوزه روش فقه (أصول الفقه) که در آن اعتبار روایات تک‌راوی (أخبار الآحاد) را آشکارا ردّ می‌کند، را نیز تحت تأثیر قرار داد. مرتضی در دیدگاه‌های کلامی خود، برخلاف مفید، معمولاً پیرو مکتب بصره بود، که ابوهاشم جُبّائی (د. ۳۲۱ق/۹۳۳م) آن را بسط داده بود و پیروانش به بهشمیّه شهرت یافتند. مرتضی زمانی با نظریات این مکتب آشنا شد که در بغداد با قاضی عبدالجبارِ معروف (د. ۴۱۵ق/۱۰۲۵م)، نویسنده اثر جامع کتاب المغنی فی أبواب التوحید و العدل و ابواسحاق نصیبینی (د. ۴۰۸ق/۱۰۱۷م) که شهرت کمتری داشت، درس می‌خواند.

دیدگاه‌های کلامی وی را می‌‌توان در آثار و رساله‌های کلامی متعدد، موجز و تحقیق شده او، بررسی کرد. نسخه خطیِ قسمت‌‌هایی از دو اثر کلامی اصلی او یعنی کتاب المُلَخَّص فی أصول‌الدین و کتاب الذخیرة فی علم الکلام موجود است. شاگرد وی، شیخ طوسی ‌(د. ۴۵۹ق/۱۰۶۷م)، در اثر خود یعنی کتاب تمهید الأصول فی علم الکلام خود، شرحی بر اثر کلامی موجزتر او یعنی کتاب جمل العلم و العمل یا کتاب جامع العقاید نوشت. همان‌گونه که در کتاب الإقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد مشاهده می‌‌شود، شیخ طوسی ‌در دیدگاه‌های

محمد بن ابوالحسن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (د. ۳۸۱ق/۹۹۱م) بود.

اخباریان امامی مانند همتایان خود از اهل سنت، استفاده از عقل در مباحث دینی را مطلقاً ردّ می‌کردند؛ اما اخباری‌گری شیعی برخلاف اهل تسنن، در پاره‌ای از عقاید زیربنایی با معتزله همراه بود. این شرایط ظاهراً سبب شد که اعتزال نهایتاً به جریان مذهبی رایج در تشیع بدل شود، در حالی که اخباری‌گری هرگز در شیعه از جایگاه استواری که در اهل سنت داشت، برخوردار نشد. این گرایش کلی اخباری‌گری شیعی به زمان امام جعفر صادق [علیه السلام] بر می‌‌گردد که در بعضی از سخنان خود، مثلاً در مسئله جبر و اختیار، از موضعی بینابین اخباری‌گری اهل تسنن و عقاید اعتزالی حمایت کردند. احادیث دیگر که بیشترشان به امام هشتم، علی  [بن موسی] رضا [علیه السلام] (د. ۲۰۳ق/۸۱۸م) منسوب هستند مفهومی از خدا را تأیید می‌‌کنند که در جنبه‌‌های عقلانیت و انتزاعی خود به دیدگاه اعتزالی نزدیک‌تر است تا به دیدگاه حدیث‌گرایانه اهل سنت. ابن بابویه در دیدگاه‌های خود معمولاً بر روایاتی اعتماد کرده که به موضع اعتزال نزدیک‌ترند.

یکی از شاگردان ابن بابویه یعنی شیخ ابو‌عبداللّه محمد بن محمد بن نعمان مفید (د. ۴۱۳ق/۱۰۲۲م) گام مهمی به سوی انتخاب مسلک کلامی معتزلی در میان شیعیان برداشت. او هم‌چنین نخستین متکلم شیعه است که آثارش در حیطه کلام موجود می‌‌باشد. مهم‌ترین آثار وی عبارتند از: کتاب اوائل المقالات و شرح عقاید الصدوق یا تصحیح الإعتقاد که در آن به خصوص بر نگرش‌های اخباری‌گرایانه ابن بابویه نقد دارد.

مفید، برخلاف ابن بابویه، بر استفاده از عقل در موضوعات دینی ‌تأکید می‌‌ورزد، اما نه در حد معتزله که چنان اعتباری برای عقل قائل می‌‌شدند که به منظور تأیید موضع‌گیری‌های خود، احادیث را نادیده می‌‌گرفتند. مثلاً وی