آن، ‌‌امام [علیه السلام] نفر اول سلسله‌مراتب مؤمنان است. این سلسله‌مراتب در منابع به صورت دقیق توصیف نشده، و به نظر کاملاً غیررسمی و تغییرپذیر می‌آید و جایگاه مؤمن در آن را میزان تدیّن وی مشخص می‌‌کند. مشخصه حرکت متعالی، افزایش علم مکنون بود، و همین علم بود که مؤمن ملزم به کتمان آن، از کسانی بود که به این درجه، یا تا به حال به این درجه، نرسیده بودند. موضوعات خاصی که باید مخفی می‌‌ماندند، معنای باطنی (باطن) آیات خاصی از قرآن، معنای باطنی برخی از سخنان ‌‌امام [علیه السلام]، یا معنای باطنی برخی از وظایف دینی بود.

این نوع تقیّه در اصل غیراحتیاطی است. دلایل انجام آن یک یا چند مورد از موارد ذیل است: ممکن است اطلاعات برای دریافت‌کننده آن از لحاظ احساسی یا ذهنی قابل تحمل نباشد؛ شاید دچار سوء‌برداشت شده باشد؛ ممکن است آن را انکار کند. از این رو، توضیحی که در برخی روایات برای کتمان زمان ظهور مهدی [عج] آورده شده آن است که این کتمان، آزمون صبر و ‌‌‌‌ایمان مؤمنان است.^۱ احادیث ناظر به تقیّه غیراحتیاطی، یا مبهم هستند یا هم‌‌زمان به تقیّه احتیاطی نیز اشاره می‌‌کنند. ظاهراً حدیثی نداریم که تنها به تقیّه غیراحتیاطی ناظر باشد. غالباً تشخیص انگیزه‌‌های ورای یک عمل یا یک اظهار نظر خاص بسیار دشوار است؛ به ویژه زمانی که ترویج عقیده‌ای که باید کتمان گردد، قطعاً خشم غیرشیعیان را موجب شود.

یکی از راه‌های کشف علت مورد خاصی از تقیّه، بررسی استمرار یا عدم استمرار تقیّه در صورت رفع خطر است. روایت ذیل در مورد دیدار جابر جعفی

سایر افراد، توده‌‌های مردم (العامّة) هستند. روایات ناظر به ازل  [عالم ذر] نشان می‌دهند که این موضوع همواره مطرح بوده است. در یکی از این روایات، صادق [علیه السلام] می‌گوید خداوند قسمتی از علم مکنون خود را به ائمه [علیهم السلام] سپرد که نه فرشتگان، نه پیامبران و نه مؤمنان نتوانستند تاب آن را بیاورند (یحتمل). خداوند به ائمه [علیهم السلام] فرمان داد بخش دیگری از علم مکنون او را نشر دهند. اما ائمه [علیهم السلام] کسی را که قادر به تحمل آن باشد نیافتند، تا ‌این‌که خداوند افرادی را از همان سرشت (طینت) و نور محمد [صلی الله علیه و اله] و خاندانش آفرید. اینان (یعنی شیعیان) قادر به تحمل این علم بودند. سپس خداوند افرادی را آفرید که سرنوشت‌شان جهنم بود و به ائمه [علیهم السلام] گفت که همان علمی که قبلاً بخشی از آن به شیعیان داده شده را به آن‌ها بدهند. اما این افراد آن علم را نپذیرفته و ائمه [علیهم السلام] را دروغگو و جادوگر خواندند. خداوند این علم را از حافظه‌‌هایشان پاک نمود و به ائمه [علیهم السلام] دستور داد آن را از ایشان پنهان کنند؛ صادق [علیه السلام] نیز به شیعیان می‌گوید همین شیوه را در پیش گیرند. این گزارش با گریه ‌‌امام [علیه السلام] و قرائت آیه ۵۴ سوره شعرا توسط وی به پایان می‌‌رسد: «همانا اینان گروه اندکی هستند (شرذِمَةٌ قلیلون)».^۱ در این‌جا مانند گزارش‌های دیگری با فحوای عرفانی مشابه، جامعه مؤمنان امتی واحد است، در حالی که جهان غیرشیعی جایگاه تاریکی و شرارت، و مقتضی هوشیاری مستمر است.

با این حال دیدگاه دیگری نیز وجود دارد، که البته این‌بار درونی است و طبق