101
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم

رابطه هارون [علیه السلام] با موسی [علیه السلام] تشبیه می‌‌کند.۱ اما علمای اهل سنت ادعا کردند از آن‌جا که هارون [علیه السلام] قبل از موسی [علیه السلام] از دنیا رفت، لذا این حدیث در مورد صلاحیت علی [علیه السلام] پس از درگذشت محمد [صلی الله علیه و اله] اعتبار ندارد.۲

اسامی دو پسر علی [علیه السلام] از فاطمه [علیها السلام] با نام‌های پسران هارون [علیه السلام] مرتبط‌اند. گفته شده که جبرئیل مَلک، نام‌های دو پسر هارون [علیه السلام] یعنی شُبَّر و شُبَیر که در تورات آمده بود را بر پیامبر [صلی الله علیه و اله] وحی، و به او امر کرد این دو نام را بر دو فرزند علی [علیه السلام] بگذارد. ترجمه این نام‌ها حسن [علیه السلام] و حسین [علیه السلام] ‌است،۳و حدیثی به این مضمون توسط بلاذری (د. ۲۷۹ق) و احمد بن حنبل نقل شده است.۴

علی [علیه السلام] هم‌چنین «عِدلِ» ‌وصی پیشین دیگری یعنی سام [علیه السلام]، که جانشین پدرش نوح [علیه السلام] بود، دانسته می‌شود. ارتباط میان علی [علیه السلام] و سام [علیه السلام] ‌در حدیثی با این مضمون آمده که برخی از یمنیان، یعنی «بازماندگان خاندان قدیمی نوح [علیه السلام]» نزد پیامبر آمده و با او ‌درباره سام [علیه السلام]،‌ وصی پیامبرشان نوح [علیه السلام] سخن گفتند. به محض ‌این‌که از محمد [صلی الله علیه و اله] خواسته شده ‌وصی خود را نام ببرد، به علی [علیه السلام] اشاره کرد. خود علی [علیه السلام] نیز با معجزه‌‌ای سام [علیه السلام] را از قبرش برانگیخت و آنگاه سام [علیه السلام] شهادت داد که علی [علیه السلام] ‌وصی محمد [صلی الله علیه و اله] است.۵

1.. ابن هشام، السیرة النبویة، ج۴، ص۱۶۳؛ عبدالرزاق، المصنف، ج۵، ص۴۰۶؛ بخاری، الصحیح، ج۵، ص۲۴، ج۶، ص۳؛ مسلم، الصحیح، ج۷، ص۱۲۰؛ ترمذی، الصحیح، ج۱۳، ص۱۷۱؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۲۴-۲۵؛ خرگوشی (توبینگن)، شرف النبی، ص۲۸ ستون دوم؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ج۲، ص۲۱۹ و پس از آن، ج۳، ص۴۶؛ ابن بطریق، عمدة، ص۶۲ و پس از آن.

2.. مثلاً ر.ک: ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج۷، ص۶۰. قس: Sellheim, "Prophet, Chalif and Geschichte", Oriens, p. ۱۸-۱۹, p. ۵۱. هم‌چنین بحث مفصلی که در مورد این موضوع بین مأمون و برخی از علما در گرفته، عِقد، ج۵، ص۱۰۰ـ۱۰۱.

3.. Kister, op. cit., ۲۲۳.

4.. ر.ک: ابن شهرآشوب، المناقب، ج۳، ص۱۶۶ (به نقل از بلاذری و أحمد [بن حنبل]). هم‌چنین ر.ک: همان، ص۴۶، ۱۸۹؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ص۱۳۷ـ۱۳۸؛ خرگوشی (توبینگن)، ص۱۵ ستون اول.

5.. ابن شهرآشوب، المناقب، ج۲، ص۱۴۶.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
100

شیعه [علیهم السلام] در میان مؤمنان، با مقام ‌اوصیا در میان بنی‌اسرائیل است. به نظر می‌‌رسد شیعه به منظور اثبات قاعده نصّ، به داستان‌های راجع به انبیای بنی‌اسرائیل (قصص الأنبیاء) علاقه خاصی پیدا کرد. طبق مبسوط‌‌ترین شکل این قاعده، تفویض صلاحیت محمد [صلی الله علیه و اله] به علی [علیه السلام] و از او به ائمه بعدی [علیهم السلام]، تنها بخشی، و با این حال مهم‌ترین بخش، از روندی همگانی‌ بود که با آدم [علیه السلام] شروع شد و از طریق پیامبران بنی‌اسرائیل ادامه یافت.

توجه به معدود احادیث شیعی دیگری که شباهت نزدیک علی [علیه السلام] و ائمه شیعه [علیهم السلام] با ‌اوصیای بنی‌اسرائیل را تثبیت می‌‌کنند، می‌‌تواند مفید باشد. آن‌‌گونه که معروف است، آموزه شباهت رابطه علی [علیه السلام] و محمد [صلی الله علیه و اله] با رابطه یوشع [علیه السلام] و موسی [علیه السلام] پیشاپیش به عبداللّه بن سبأ، معاصر علی [علیه السلام] نسبت داده شده بود.۱ این یعنی علی [علیه السلام] حق جانشینی محمد [صلی الله علیه و اله] را داشت، همان‌‌گونه که یوشع [علیه السلام]، جانشین موسی [علیه السلام] بود. هرچند فرض ‌این‌که این آموزه در اصل توسط عبداللّه بن سبأ رایج شده باشد تقریباً هیچ سند تاریخی ندارد، اما با این حال می‌توان با اطمینان، اولین تاریخ آن را اعلام کرد. دست کم کاملاً روشن است که این آموزه در اواسط قرن دوم هجری کاملاً معروف بوده،۲ چرا که در تاریخ علی بن مجاهد (د. ۱۸۲ق)۳ ثبت شده و ابن شهرآشوب این آموزه را از آن نقل کرده،۴ و همین حدیث را احمد بن حنبل نیز آورده است.۵ حدیثی دیگر رابطه علی [علیه السلام] با محمد [صلی الله علیه و اله] را به

1.. مثلاً ر.ک: شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۱۷۴؛ Hodgson, ‘Abdallāh b.Saba’, EI۲.

2.. Watt, "Shī‘ism Under The Umayyads", JRAS, ۱۹۶۰, p. ۱۵۹.

3.. See GAS, I, p.۳۱۲.

4.. See GAS, III, p. ۴۶.

5.. ابن بطریق، عمدة، ص۳۸، (به نقل از أحمد [بن حنبل])؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ص۴۶۹؛ سیوطی، لئالی، ج۱، ص۳۵۸. هم‌چنین ر.ک: ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج۸، ص۱۱۴، و ر.ک: خوارزمی، المناقب، ص۲۰. «عن مجاهد عن ابن عباس قال: قال رسول اللّه[ صلی الله علیه و اله] السُبّاق ثلاثه، فالسابق إلی موسی یوشع‌بن‌نون، فالسابق الی عیسی صاحب الیاسین، و السابق الی محمد[ صلی الله علیه و اله] علی‌بن‌أبی طالب[ علیه السلام]».

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر دوم
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2846
صفحه از 302
پرینت  ارسال به