کاوش در اندیشه‌‌ها و تفکرات یک عصر، تلاش می‌‌کند تا فضای حاکم بر آن زمان و حوادث مربوط به آن را توضیح دهد.

در عین حال به نظر می‌رسد هیچکدام از این روش‌ها به تنهایی کافی نبوده و برای رسیدن به نتیجه دقیق علمی، به خصوص در وقایع مختلف صدر اسلام، لازم است هر دو روش در کنار هم و کامل‌کننده یکدیگر باشند. وقایع تاریخی از این دست را باید با تفکرات عقیدتی رایج در آن زمان بررسی کرد تا نتیجه درست حاصل شود.

روش تحقیق و ارجاع وات، تنها تاریخی و بر پایه منابع مخالفان شیعه استوار است. او حتی در بررسی اندیشه‌‌های فرقه‌‌های مختلف و نحوه شکل‌گیری آن‌ها نیز بر استفاده از همین روش تأکید کرده و از مطالعه تاریخ‌محور خود جدا نمی‌‌شود. مثلاً وی در بیان عقاید زید، آموزه‌هایی را براساس کتاب‌های تاریخی و ملل و نحل به او نسبت می‌‌دهد که با ابتدایی‌ترین عقاید شیعه منافات دارد مثل تأیید خلافت ابوبکر و عمر. کافی بود نویسنده برای درک ناصحیح بودن نسبت این عقاید به کتاب‌های حدیثی شیعه مراجعه مختصری کند و تأیید و تمجیدهای ائمه شیعه را در رابطه با زید ببیند. ناگفته مشخص است که امکان ندارد ائمه علیهم السلام شخصی را تأیید و از او تعریف کرده باشند و در عین حال او عقایدی اینچنین داشته باشد.

محقق در یک پژوهش تاریخ‌محور و با استفاده از منابع مخالفان، ناخودآگاه و بدون توجه، تئوری‌ها و دیدگاه‌های مخالفان را در فرضیه‌‌های خود وارد خواهد کرد. لذا یکی از مشکلاتی که تحقیق آن‌ها به نتیجه درستی نمی‌‌رسد، تمرکز و اصرار بر تاریخ‌نگری مطلق می‌‌باشد که باید از آن دست کشید و به سمت مطالعه‌‌ای مرکب از تاریخ و اندیشه محوری حرکت کرد.

۱.۲. تمرکز بر متون تاریخی اهل سنت در مطالعات شیعی

ایشان با استفاده از متون کهن تاریخی و ملل و نحل، به کاوش در فرقه‌های شیعه

عین حال متأسفانه بسیاری از مستشرقان در تحلیل‌‌های خود اشتباهاتی را مرتکب شده‌‌اند که ناشی از نوع نگرش یا خطای در برداشت و یا غرض‌ورزی بوده است. باید توجه داشت که مجموعه‌ آموزه‌های دینی، مجموعه‌ای منسجم و هماهنگ است. انتساب نظریه‌ای معرفتی به یک تفکر یا تحلیل یک واقعه عقیدتی‌-‌تاریخی می‌باید به‌گونه‌ای باشد که نظم درونی آن نظام معرفتی را دچار اختلال نسازد. این هماهنگی درونی اقتضا می‌کند که هر یافته‌ معرفتی، بر آن مجموعه هماهنگ عرضه و با آن سنجیده شود در غیر این‌صورت احتمال این‌که نویسنده در تحلیل‌های خود راه به خطا پیماید بسیار زیاد خواهد بود. متأسفانه باید اذعان کرد که به دلیل یک‌جانبه‌نگری و عدم جامع‌نگری مستشرقان در مطالعات شیعی، نتایجی که از این تحقیقات حاصل شده است، خلاف واقع و در بعضی موارد با بیان دیدگاه‌هایی مبتذل و کم‌مایه همراه بوده است. بنابراین، لازم است هر نظریه‌ای با آموزه‌‌ها و قطعیات این نظام معرفتی سنجیده شود تا راه بر اشتباهات احتمالی تا اندازه زیادی بسته شود.

رویکرد ما در این پژوهه، بررسی انتقادی انگاره‌‌های وات در حوزه شیعه‌شناسی بر دو مبنای روشی و محتوایی بر اساس منابع تاریخی و منابع روایی کهن شیعه خواهد بود.

۱. نقد روش‌شناختی

۱.۱.تمرکز بر تاریخ‌نگری مطلق

در مطالعه یک واقعه تاریخی به طور عام و در نگرش به وقایع و برخوردها در صدر اسلام به طور خاص، می‌‌توان به دو شیوه عمل کرد: الف) مطالعه تاریخ محور که براساس آن محقق تنها با رجوع به منابع تاریخی، سعی در فهم دقیق از وقایع و حوادث دوره‌‌ای خاص دارد؛ ب) مطالعه اندیشه محور که پژوهشگر از طریق