۲.نقدی بر دیدگاه شیعه‌شناسی مونتگمری وات

سیدرضا قائمی
سید هادی سید وکیلی

مقدمه

امروزه مذهب تشیع در عرصه جهانی به خصوص جهان اسلام به عنوان مذهبی ‌‌تأثیرگذار بر تحولات سیاسی، اجتماعی، فکری و فرهنگی مسلمانان شناخته می‌‌شود؛ همواره آموزه‌‌های این مکتب مورد توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران در سراسر دنیا قرار گرفته و روند نگارش مقاله، کتاب و تأسیس مراکز پژوهشی در این زمینه در سال‌های اخیر رو به فزونی است. مستشرقان عقاید و تعالیم شیعه را به دقت مورد بررسی قرار می‌‌دهند و گاهی در تحلیل این آموزه‌‌ها از روش‌هایی استفاده می‌کنند که در حوزه علوم اسلامی و آموزه‌های شیعی، رویکردهایی جدید به حساب می‌‌آید. یکی از این روش‌ها که در گذشته کمتر به آن پرداخته شده است، بررسی تحولات و تطورات فکری جوامع، براساس کاوش در منابع تاریخی و تحلیل آن‌ها می‌باشد. وات در این مقاله براساس این نگرش به تحولات جامعه شیعه در دوران بنی‌امیه نگریسته است. آغاز این روش افق جدیدی را در برابر پژوهشگران عرصه دین گشوده است که می‌‌توان برای کشف و معرفی نو در این حوزه به کار گرفته شود. در

۷. An-Nawbakhtī, Firaq ash-Shī‘ah, ed. H. Ritter, Istanbul, ۱۹۳۱.

۸. Ash-Shahrastānī, K. al-Milal wa-’n-Hiḥal, ۳ vols., Cairo, ۱۹۴۸, ed. W. Cureton, London, ۱۸۴۶.

۹. Aṭ-Ṭabarī, Annales, ed. M. J. de Goeje, Leiden, ۱۸۷۹-۱۹۰۱.

۱۰. Frankfort, H., Kingship and the Gods, Chicago, ۱۹۴۸.

۱۱. Friedlaender, I., "The Heterodoxies of the Shī‘ītes in the presentation of Ibn Ḥazm," JAOS, xxviii, ۱۹۰۷.

۱۲. Goldziher, I., Muhammedanische Studien, Toronto, ۱۸۸۹.

۱۳. Ibn Hishām, Sīrah, ed. F. Wüstenfeld, Göttingen, ۱۸۵۹-۶۰.

۱۴. Ibn Khallikān, Wafayāt al-A‘yān, ed. Wustenfeld, Göttingen, ۱۸۳۵-۴۳.

۱۵. Ibn Qutaybah, K. ash-Shi‘r, ed. de Goeje, Leiden, ۱۹۰۰.

۱۶. Jeffery, Arthur, The Foreign Vocabulary of the Qur’an, Baroda, ۱۹۳۸.

۱۷. Lewis, Bernard, The Origins of Ismaʿīlism, New York, ۱۹۴۰.

۱۸. Lyall, J., Mufaḍḍalīyāt, Oxford, ۱۹۱۸-۲۱.

۱۹. Montgomery Watt, W., Muḥammad at Medina, Oxford at the Clarendon Press, ۱۹۵۶.

۲۰. Moscati, S., art. "’Abu Muslim" in EI, vol. ۱.

۲۱. Pellat, C., Le Milieu Baṣrien..., Paris, ۱۹۵۳.

۲۲. Ryckmans, J., L' Institution Monarchique en Arabie avant l'Islam, Louvain, ۱۹۵۱.

۲۳. Tritton, A. S., Muslim Theology, London, ۱۹۴۷.

۲۴. Wellhausen, J., Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam, Göttingen, ۱۹۰۱.

۲۵. Wellhausen, J., The Arab Kingdom and its Fall, Calcutta, ۱۹۲۷.