سنت چادرنشینی بودند که بر اساس آن تمامی بزرگسالان ذکور قبیله تقریباً هم‌شأن و دارای حق مشارکت در داد و ستد قبیله بودند. در آن زمان این سنت چادرنشینی در استپ عربستان، حاکم بود، اما نشانه‌هایی از جوامع دموکراتیک در عراق در گذشته‌های دور موجود است؛^۱ نه به این معنا که هیچ‌‌گونه تلاش آگاهانه‌ای برای بازسازی اَشکال پیشین حکومت صورت نمی‌گرفت، بلکه بدین معنا که در دوره تنشِ پس از سال ۶۵۶م رفتار افراد را امیال ابتدایی و ریشه‌‌دار جهت می‌داد. واکنش‌های مخالفت‌آمیز به این وضعیت در اوایل خلافت امویان از دو سنت مختلف سرچشمه می‌گیرد.

۲. مختار و موالی

تمامی شیعیان طرفدار [حسین[علیه السلام]] در کوفه در سال ۶۸۴م به توبه‌کاران ملحق نشدند. به ویژه مختار بن ابی عُبَید ثقفی که به خاطر شرکت در جنبشی به طرفداری‌ از حسین[علیه السلام] اندکی پیش از حادثه کربلا تبعید شده بود، اکنون به کوفه بازگشته و شیعیان را سازمان‌دهی می‌کرد. او در نامه‌ای به بازماندگان توبه‌کاران^۲ اعلام کرد که می‌‌خواهد سیاستش را بر «کتاب خدا، سنت پیامبر[صلی الله علیه و اله]، خون‌خواهی «اهل بیت[علیهم السلام]»، دفاع از ضعفا و جهاد با بدکاران» مبتنی کند. لذا مختار نه تنها کتاب و سنت، که اصول محوری هر حکومت اسلامی است، بلکه اهداف توبه‌کاران را نیز در نظر گرفت و هنگامی که بر کوفه مسلط شد، در واقع مسئولان

ندارد. اگرچه گفته شده که قبایل شمالی، زودتر به غیرعرب‌ها حمله کردند، اما این نیز حقیقت دارد که افراد نظامی قابل توجهی از بجیله در میان اولین حمله‌‌کنندگان حضور داشتند.^۱ اگرچه علی[علیه السلام] تقریباً در سال ۶۳۱م در جنوب عربستان مشغول انجام وظایف حکومتی بود، اما هیچ شاهدی بر جلب محبتی خاص [از سوی مردم] توسط وی وجود ندارد.^۲ نه می‌توان از لحاظ تاریخی این دو گروه را با تضاد بین یهودیت و مسیحیت مرتبط دانست و نه می‌توان (به رغم وجود شباهت اندک میان خوارج و نَسطوریان و بین شیعیان و مونوفیزیت‌ها) میان‌‌‌ آن‌ها و تضاد بین آیین‌های نسطوری^۳ و مونوفیزیت^۴ پیوندی تصور نمود.

با لحاظ فقدان دیگر تفاوت‌های مهم، این فرضیه را مطرح می‌کنم که تضاد میان این دو گروه به تفاوت‌های ریشه‌دار [میان آنان] باز می‌گردد. عرب‌های جنوب، اهل سرزمینی با تمدنی‌ کهن بوده‌اند، که هزاران سال پادشاهان یکی پس از دیگری بر اساس اصل پادشاهی بر آن حکومت کرده و دارای ویژگی‌های فوق بشری تلقی می‌شدند.^۵ حتی اگر اعراب قرن هفتم میلادی هیچ تجربه شخصی‌ای از پادشاهی نداشتند ولی اهل سرزمینی بودند با تمدنی مبتنی بر رهبران کاریزماتیک و لذا حتماً تا حدی متأثر از یک سنت مستمر بودند؛ اما قبایل شمالی متأثر از هیچ ‌‌تأثیر قابل مقایسه‌ای نبودند. برخی، حاکمان لَخمی^۶ در حیره را می‌شناختند، اما تحت ‌‌تأثیر