133
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

محمد، نزد جعفر صادق[علیه السلام] درس خوانده و از وی روایت می‌کرد.۱ طبق روایات متعددی، جعفر[علیه السلام] احتمالاً پس از مرگ ابراهیم الامام عباسی، از سوی ابوسلمه رهبر انقلابی کوفه، برای به عهده گرفتن رهبری جنبش انقلابی دعوت شد، اما از مداخله خودداری کرد.۲

پس از ظهور دولت عباسی به عنوان پیروزمندان انقلاب هاشمی، جعفر[علیه السلام] هیچ نشانه‌ای حاکی از مخالفت با حکومت جدید از خود نشان نداد و در عراق با خلیفه دوم عباسی، ابوجعفر عبداللّه بن محمد منصور (خ. ۷۵۴-۷۷۵) ملاقات کرد. منصور که یک انقلابی کار آزموده و طبق گفته‌ها، از حضار جلسه ابواء و در خدمت عبداللّه بن معاویه بوده، به طور کلی در رفتار خشن خود با علویان سنگدل بود؛ اما با جعفر صادق[علیه السلام] رابطه خوبی داشت. او از جعفر[علیه السلام] درخواست توصیه‌های شاهانه داشت و گفته شده به خواست جعفر[علیه السلام]، مقبره علی[علیه السلام] در نجف را مرمت کرد.۳ علاوه بر این، منصور برخی از مهم ترین پیروان جعفر[علیه السلام] را به خدمت گرفت و بدین وسیله جای پای محکمی برای نخبگان ‌‌امامی صاحب‌منصب در حکومت عباسی ایجاد کرد.

ریشه این خاندان‌های صاحب‌منصبان ‌‌امامی را می‌توان تا ائتلاف‌های انقلابی علویان‌ ـ ‌عباسیان علیه بنی‌امیه ردیابی کرد. یقطین بن موسی (د. ۸۰۱)، از موالیان پارسی بنی‌اسد، یک انقلابی با توانایی قابل توجه در تغییر موضع بود. او زمانی که در عصر مروان دوم در کوفه مخفیانه فعالیت می‌کرده و به ابوسلمه نزدیک بوده،

1.. نامه‌های بین جعفر صادق‌[ علیه السلام] و ابراهیم در قرن یازدهم هنوز موجود بوده است (نجاشی، رجال، ص۹۸-۹۹).

2.. Jafri, Origins and Development of Shī‘a Islam, p. ۲۷۳.

3.کشّی، رجال، تلخیص شیخ طوسی با عنوان اختیار معرفة الرجال، ص۲۴۵؛ شیخ مفید، الإرشاد، ص۱۲-۱۳ و ترجمه انگلیسی آن:
Howard, Kitāb al-Irshād. The Book of Guidance, p. ۶;
ابن شهرآشوب، مناقب آل أبی طالب، ج۳، ص۳۷۸-۳۷۹، ۳۸۹.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
132

امور سیاسی اوایل دوران بنی‌امیه لحاظ شوند؛ یعنی در بافت روابط علویان‌- ‌عباسیان، اقبال گسترده ایرانیان به اسلام و گفتمان و رقابت بین مکتب تشیع و سایر جنبش‌ها و گرایش‌های عقلی و مذهبی معاصر. رویکرد ما، دوره‌بندی جدیدی برای مکتب تشیع ‌‌امامی پیشنهاد می‌دهد.

مرجعیت و سازماندهی در فرقه ‌‌امامیه در دوره موعودباوری۱ انقلابی (۷۴۴-۸۱۸ م)۲

کار بزرگ و اثرگذار ‌‌امامان پنجم و ششم، محمد باقر[علیه السلام] (د. م ۷۳۳ق) و جعفر صادق[علیه السلام] (د. م۷۶۵) در متحد نمودن گروه‌های مختلف طرفدار علویان در قالب فرقه ‌‌امامی، بر دور نگاه داشتن آن‌ها از کنش‌گرایی سیاسی مبتنی بود. این نکته قابل توجه است که در دوره‌ای انقلابی که با قتل ولید دوم در آوریل ۷۴۴م آغاز شد، جعفر صادق[علیه السلام] از دخالت در سیاست خودداری می‌کرد. در آن سال بزرگان بنی‌هاشم در نزدیکی مکه در ابواء برای انتخاب رهبر با یکدیگر دیدار داشتند و یکی از آل ابوطالب، به نام عبداللّه بن معاویه، به نیابت از «فرد مورد رضایت (الرضا) از خاندان محمد[صلی الله علیه و اله]» انقلاب هاشمی را آغاز کرد.۳ در آن دیدار، جعفر[علیه السلام] مخالف بود و عموزاده جوان خود، محمد بن عبداللّه بن حسن، را به عنوان مهدیِ خاندان پیامبر[صلی الله علیه و اله] نپذیرفت. یکی دیگر از هاشمیان حاضر در آن دیدار از آل‌عباس، یعنی ابراهیم بن محمد و رهبر جنبش پنهانی پدرش در خراسان بود. پسر ابراهیم یعنی

1.. Chiliasm : اعتقاد به بازگشت مسیح و حکم‌رانی صلح‌آمیز وی بر زمین در یک دوره هزارساله آتی. اما از آنجایی که نویسنده آن را در فضای بحث‌های آخر الزمانی اسلامی و در مورد امام عصر[عج] ‌‌به کار برده، در ترجمه با تجرید این اصطلاح از مؤلفه‌های مسیحی آن، از اصطلاح «موعودباوری» استفاده شد (و.).

2.. تمامی تاریخ‌‌های ذکرشده در این مقاله، میلادی می‌باشند (م.).

3.. Halm, Die Schia, p. ۲۷-۳۰; Crone, "On the Meaning of the ‘Abbasid Call to al-Ridd," in The Islamic World. Essays in Honor of Bernard Lewis, ed. Bosworth, Issawi, Savory, and Udovitch, Princeton, Darwin Press, ۱۹۸۹, p. ۹۸-۹۹.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2207
صفحه از 230
پرینت  ارسال به