93
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

قاضی ‌‌‌‌نوراللّه در پاسخ به ردّیات ابن روزبهان و در حمایت از استدلال ابن مطهر، مطالبی از بزرگانی از اهل سنت مانند بیضاوی (ن.ک: ج۲، ص۳۰۷)، ابن حجر عسقلانی (ج۲، ص۳۱۲)، دوّانی (ج۲، ص۳۱۵) و تفتازانی (ج۲، ص۳۱۷) نقل می‌کند!

دومین نکته‌ای که ابن مطهر در بحث خود راجع به ‌‌امامت ذکر می‌‌کند، این دیدگاه است که ‌‌امام باید بهترین (أفضل) افراد امت باشد. بحث از این نکته، حول تعمّد ابن مطهر در استفاده از خودِ این واژه می‌‌گردد.۱

به دنبال این نکته، مسئله انتصاب ‌‌امام مطرح می‌‌شود. ابن مطهر در این‌باره می‌گوید: «تمامی ‌‌امامیان توافق دارند که شیوه تعیین ‌‌امام... به واسطه نصّ از سوی خداوند و یا پیامبرش[صلی الله علیه و اله] و یا ‌‌امامی که ‌‌امامتش به نص محرز شده و یا از طریق ظهور معجزاتی است که انجام می‌دهد؛ زیرا شرط ‌‌امام خطاناپذیری است، که امری پنهانی است که تنها خدا به آن آگاه است».۲

1.. که حتی ترجمه آن به زبان انگلیسی دشوار است.

2.. شوشتری، إحقاق، ج۲، ص۳۳۴.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
92

یادآور می‌شود که ابن روزبهان به خاطر آن کشتار به ماوراء النهر گریخت.۱

به اثر خود ابن مطهر باز می‌‌گردیم: همان‌‌گونه که گذشت، وی [کتابش را] با بحثی در باب تعقل (‌‌‌‌ادراک) آغاز می‌‌کند. سپس وارد بحث ماهیت مشاهده (نظر) می‌‌شود. این دو مسئله، وی را به طور طبیعی به بحث از اوصاف (صفات) خدا سوق می‌دهد. پس از آن مسئله پیامبری (نبوت) را مطرح کرده و در نهایت به موضوع مهم ‌‌امامت می‌‌رسد.۲

نخستین مسئله‌ای که در بخش اصلی و پنجمِ کتاب بیان می‌‌شود مسئله خطاناپذیری (عصمت) ‌‌امام است. ابن مطهر می‌گوید ‌‌امام باید خطاناپذیر (معصوم) باشد. او در ادامه بر اساس مذهب ‌‌امامی، می‌‌گوید که ‌‌امامان در لزوم مبرا بودن از ارتکاب آگاهانه یا سهویِ تمامی گناهان و پلیدی‌ها در طول حیات‌شان از کودکی تا مرگ، همانند پیامبران‌اند. چرا که آن‌ها حامل شرع مقدس و مسئول اجرای آن هستند؛ پس از این حیث مقام‌شان همانند پیامبر[صلی الله علیه و اله] است.۳

ابن روزبهان در پاسخ به این نکته، می‌گوید طبق مذهب اشعری، مسئله ‌‌امامت نه یکی از اصول بلکه یکی از فروع به شمار می‌آید. ‌‌امامت از دیدگاه اشاعره (صرفاً) به معنی جانشینی (خلافت) پیامبر[صلی الله علیه و اله] در اقامه دین و پاسداشت اختیارداریِ امت است.۴

1.. شوشتری، إحقاق، ج۱، ص۴۲ (از متن اصلی).

2.. همان، به ترتیب: ج۱، ص۷۵ و پس از آن، ص۱۴۷ و پس از آن، ج۲، ص۱۹۰ و پس از آن، ص۳۹۹ و پس از آن و تمام ج۳.

3.. همان، ج۲، ص۲۸۶ـ۲۹۳.

4.. همان، ج۲، ص۲۹۴-۳۰۴. ابن روزبهان در پایان ردّ خود بر این بخش سخن را به بیتی ختم می‌کند، مشتمل بر جناس با اسم ابن مطهر (با معنای لغوی «پسر شخص پاکیزه شده»): وی هرگاه با کلمات پاکیزه و پسندیده مواجه می‌شود، آنها را با پلیدی دروغ می‌آلاید. او ناپاکی‌های خود را با اشیای پاکیزه مخلوط می‌کند؛ ابن مطهر چه قدر آلوده است!
قاضی نوراللّه در انتهای ردّ خود بر ابن روزبهان پاسخ به وی در قالب بیتی با همان میزان هجو را فراموش نمی‌کند. این بار بازی کلمات، با نام کوچک روزبهان (فضل) است که می‌تواند به معنا «ته‌مانده نیز باشد»! (إحقاق، ج۲، ص۳۰۵ و ۳۱۹). ظاهراً ابن مطهر دست انداختن نام خود را چندان جدی نمی‌گرفته است. گفته شده که وی در سفر حج با ابن تیمیه برخورد کرد. دو طرف داشتند بر سر موضوعی با یکدیگر بحث می‌کردند و ابن تیمیه تحت تأثیر قرار گرفته و پرسید «شما چه کسی هستید؟» ابن مطهر پاسخ داد: «شما مرا ابن المُنَجَّس (پسر شخص نجس‌شده) می‌خوانید»! همین باعث بهبودی روابط بین این دو عالم شد. (این داستان را سخاوی نقل کرده که آن را از استاد خود، ابن حجر عسقلانی، شنیده و بر دست‌نوشته خود بر نسخه‌ای از الدرر الکامنة ابن حجر افزوده است. ر.ک: الدرر، ج۲، ص۷۲، منتشر نشده).

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2227
صفحه از 230
پرینت  ارسال به