و عباس خلیلى، ‌تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى، ۱۳۷۱ش، چاپ اول.

۲. ابوحاتم رازى، احمدبن حمدان، الزینة فی الکلمات الاسلامیة و العربیة، تصحیح: عبداللّه سلوم سامرایی، بغداد: دار الحریه، ۱۳۹۲ق، الطبعة الاولی.

۳. ابوزهره، محمد، ابوحنیفه حیاته و عصره- آرائه و فقهه، بیروت: دارالفکر العربی، بی‌تا، الطبعة الثانیه.

۴. الأصفهانى، ابوالفرج على بن الحسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت: دار المعرفة، بى‌تا، الطبعة الاولی.

۵. امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق، الطبعة الخامسة.

۶. اندلسی، ابن عبدربه، العقد الفرید، بیروت: دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۴ق، الطبعة الاولی.

۷. الایجی، عبدالرحمن، المواقف، بیروت: دارالجیل، ۱۹۹۷م، الطبعة الاولی.

۸. البغدادی، ابومنصور عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، بیروت: دارالجیل و دارالافاق، ۱۴۰۸ق، الطبعة الاولی.

۹. البلاذرى، أحمد بن یحیى بن جابر، انساب الأشراف، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ۱۹۷۷م/۱۳۹۷ق، الطبعة الاولی.

۱۰. تمیمی مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، مصر: دارالمعارف، ۱۳۸۵ق، الطبعة الثانیة.

۱۱. حیدر اسد، الامام الصادق والمذاهب الاربعه، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۳۹۰ق، الطبعة الثانیة.

۱۲. الذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا، الطبعة الاولی.

۱۳. الذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت: موسسة الرساله، ۱۴۰۶ق، الطبعة الاولی.

۱۴. رضوی اردکانی، سیدابوفاضل، شخصیت و قیام زید بن علی‌ علیه السلام، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱ش، چاپ اول.

ما آن را «رهبر کاریزماتیک و جامعه کاریزماتیک» می‌‌نامیم. این پیش‌فرض باعث شده که تحلیل نادرستی از شیعه نخستین و برخی گروه‌های دیگر ارائه شود.

او حتی بر پایه همین نگاه نادرست، در تحلیل جغرافیایی خود نسبت به شیعه نیز دچار اشتباه می‌‌گردد و خاستگاه مکانی شیعه را قسمت جنوبی عربستان و سرزمین یمن معرفی می‌‌کند حال‌ آن‌که شیعه بسیار پیش از آن و در مدینه زاده شد.

در ادامه او به جهت پیش‌فرض تطور ادیان، نسبت به برخی از اعمال و اندیشه‌‌های شیعه نیز نظریه نادرستی بیان می‌‌دارد و‌‌‌ آن‌ها را برخاسته از مسیحیت، یهودیت و ادیان منطقه میان‌رودان به حساب می‌‌آورد. البته شباهت و یا عینیت بعضی از عقاید موجود در ادیان ابراهیمی را به خاطر منبع یکسان‌‌‌ آن‌ها رد نمی‌‌کنیم اما این‌که آن‌ها تکامل یافته و گرته‌برداری شده از ادیان دیگر باشد، نادرست است.

وات قسمت زیادی از این مقاله را به بررسی غلات اختصاص داده است و‌‌‌ آن‌ها را از گروه‌های شیعی‌ می‌داند، حال آن‌که این اشتباه بزرگ وی و بسیاری از مستشرقان است. با نگاه کوتاهی به عقاید این فرقه‌‌ها در می‌‌یابیم که این گروه‌ها نه تنها شیعه نیستند بلکه مسلمان هم نبوده و آموزه‌های کفرآلودی را انتشار می‌‌دادند.

به طور کل مقاله دارای ساختار مناسب و روش خوب اما ناکافی در برخورد با وقایع تاریخی است. در عین حال اگر ایشان از پیش‌فرض‌های خود فاصله می‌‌گرفتند احتمالاً از کاستی‌های روشی و محتوایی آن به اندازه زیادی کاسته می‌‌شد.

کتاب‌نامه

* قرآن کریم.

۱. ابن اثیر، عزالدین على، کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت