45
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

می‌‌نهند، منتج به نتیجه دقیق علمی نخواهد بود؛ چرا که فارغ از یک جامع‌نگری در منابع شیعی و نیز تفکرات خاص شیعه است. میراث حدیثی شیعه تنها یک منبع برای امور شرعی، عقیدتی و اخلاقیات این مذهب نیست، بلکه مصدر مناسبی برای فهم تحولات تاریخی و شناسایی فرقه‌‌ها و دسته‌ها و عقاید‌‌‌ آن‌ها نیز می‌‌باشد. احادیث صادر شده در آن زمان، منبع بسیار مناسبی برای فهم مسائل اجتماعی، تفکرات عقیدتی، مشکلات رایج و چگونگی وضع اجتماع در آن دوره خواهد بود. لذا بدون مراجعه به متون دیگر، به خصوص احادیث و تنها اکتفا کردن به منابع تاریخی نمی‌‌تواند ما را در تحلیل تاریخی و رسیدن به نتیجه‌‌ای دقیق یاری رساند.

شیعه عقاید خاصی به‌ویژه در حوزه ‌‌امامت دارد و‌‌‌ آن‌ها را حاکم جامعه می‌‌دانند چه مردم به آن‌ها مراجعه کنند و چه خیر. پیشنهاد می‌‌شود که شیعه‌پژوهان نگاه خود را کمی با نگاه شیعه هماهنگ کرده و با درک اعتقادات شیعه، با چنین مبنایی نیز به مسائل نگاه کنند.

۱.۴. استفاده از پیش‌فرض‌های اثبات نشده و تحمیل آن‌ها به متن

یکی از ویژگی‌های بسیار مهم در روش تاریخی، متراکم انگاشتن وقایع و کلی‌نگری در بررسی رخدادها و پرهیز از جزءنگری است. برای تحلیل درست و دقیق در تاریخ تفکر باید از جزء‌‌نگری عبور کرد و به کلی‌نگری رسید.۱ لازمه این کار این است که هر کدام از شواهد را به صورت جزئی بررسی کرده و از‌‌‌ آن‌ها به یک نظریه کلی رسید. به عبارت دیگر با قرار دادن وقایع جزئی مانند تکه‌‌های یک پازل در کنار هم، به تصویری کامل از تفکرات موجود خواهیم رسید. اما وات نظریاتی را براساس پیش‌فرض‌های اثبات نشده‌‌ای مطرح کرده و‌‌‌ آن‌ها را بر متن

1.. ساروخانی، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ج۲، ص۲۳۱.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
44

می‌‌پردازد. او برای این کار از منابعی که اکثریت آن‌ها توسط اهل سنت نگاشته شده است، استفاده می‌کند؛ اما نه تنها او، بلکه بسیاری از شیعه‌پژوهان در این مسیر از ابزاری ناصواب بهره گرفته‌اند. به عنوان مثال منابع اصلی او در این مقاله، مقالات الاسلامیین اشعری، الفرق بین الفرق بغدادی، ملل و نحل شهرستانی، تاریخ طبری، فتوح البلدان بلاذری، طبقات ابن سعد و فرق الشیعه نوبختی بوده که به غیر از مورد آخر همگی از منابع اهل سنت است. توضیح بیشتر‌ آن‌که برای فهم درست از آموزه‌‌ها، عقاید و تاریخ یک گروه، بهترین راه استفاده از منابع دست اول همان گروه و تحلیل تاریخی و کلامی براساس‌‌ آن‌هاست. متأسفانه منابع تاریخی اهل سنت، گونه‌‌ای پیشداوری، پیش‌فرض و نگاه منفی نسبت به شیعه دارند. برای رسیدن به حقیقت و دست یافتن به آن باید تا حد امکان از این پیش‌فرض‌‌ها فاصله گرفت.

شیعه‌شناس معاصر، اتان کلبرگ به این مسئله واقف شده و به آن اشاره نموده است: «اطلاعاتی که شیعه‌شناسان در مورد فرق اصلی اسلامی به کار می‌گرفتند عبارت بود از کتاب‌های غزالی، شهرستانی و ایجی؛ در حالی‌که این منابع ناکافی و [نسبت به شیعه] مغرضانه بوده‌اند. این پژوهشگران به دلیل اطلاعات محدود و عدم آگاهی در مورد ماهیت حقیقی تشیع، از هیچ پیش‌فرض مغرضانه‌ای در این منابع اطلاع نداشتند و حتی فکر هم نمی‌کردند که چنین غرض‌ورزی هم ممکن است [در کتاب‌های اهل سنت] وجود داشته باشد. از این رو، آن‌ها هیچ نیاز مبرمی برای رجوع به آثار اصیل شیعه احساس نکردند».۱

۱.۳. عدم توجه به مصادر و مبانی معرفتی‌-‌‌عقیدتی شیعه

توجه به این نکته الزامی است که رویکرد وات و به طور کلی روش بیشتر پژوهشگرانی که در حوزه مطالعات شیعه، پایه کار خود را بر مبنای پژوهش تاریخی

1.. Kohlberg, Western Studies of Shi'a Islam, In Shi'ism, Resistance and Revolution, p. ۳۴.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2232
صفحه از 230
پرینت  ارسال به