35
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

با این همه این احتمال باید مد نظر باشد که برخی از این گزارش‌ها برساخته دوره متأخر ‌‌امامیه برای تقویت این باور است که محمد باقر[علیه السلام] در زمان حیاتش به عنوان ‌‌امام به رسمیت شناخته شد؛ اما تا بعد از وفات محمد باقر[علیه السلام] در سال ۷۳۱م مطرح نشده باشند. در آن زمان احتمالاً تبلیغات برای عباسیان شروع شده بود و شاید جعفر صادق[علیه السلام]، پسر محمد باقر[علیه السلام]، نیز از طرف خودش ادعاهایی را داشته و در این صورت، ادعای این سه عضو فرقه، مبنی بر انتصابشان از سوی باقر[علیه السلام] تلاش‌هایی برای مقابله با ادعاهای جعفر[علیه السلام] و عباسیان بوده و داستان دعوت بَیان از باقر[علیه السلام] برای پیروی از او و رد خشونت‌آمیز آن، دروغی (احتمالاً از سوی یکی از پیروان جعفر[علیه السلام]) برای دفع ادعای بَیان بوده است. در تمام این قضیه، نکته مهم و واضح این است که عقیده شیعه به جذبه «خاندان محمد[صلی الله علیه و اله] »، این گیرایی را به نوادگان علی[علیه السلام] و فاطمه[علیها السلام] و در درجه اول، نوادگان حسین[علیه السلام] منحصر نمی‌‌کرد. در طول دوره بنی امیه، تلقی می‌‌شد که تمام طایفه بنی هاشم از این جذبه برخوردارند، البته چنین اعتقادی، فقط به ابن حنفیه منحصر نمی‌شد، بلکه همان‌گونه که به زودی خواهیم دید، در مورد نوادگان برادر علی[علیه السلام]، جعفر و عموی او عباس نیز مطرح بود.

اولین فرد از خاندان بنی‌هاشم که قیامی را شخصاً رهبری کرد، زید، برادر محمد باقر[علیه السلام] بود، که در سال ۷۴۰م علیه امویان، ساز و برگ نظامی فراهم کرد اما تقریباً بلافاصله کشته شد. زید و پیروانش عقاید فرقه‌های پیش‌گفته را رد کرده، ۱ و خواستار ‌‌امام غایب یا ساکت نبودند. [بنا بر نظر آنها] ‌‌امام باید از نوادگان

1.. Nawbakhtī, p. ۵۰ f.; Ash‘arī, i, p. ۶۵-۷۵; Shahrastānī, i, p. ۲۴۹-۲۶۵ (= p. ۱۱۵-۲۱); EI (۱), art. "al-Zaidiya".
بغدادی، ص۲۲-۲۶. درWellhausen, Oppositionsparleien, ۹۶، به تبعیت از Ṭabarī, ii, p. ۱۶۷۶-۸, ۱۶۹۸-۱۷۱۱ اصولی ذکر شده که قرار بوده مبنای برنامه وی باشند؛ از جمله این اصول، تمسک به «کتاب» و «سنت» به عنوان معیار و دفاع از ضعفا بود.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
34

باقر[علیه السلام] او را نماینده خود کرده است.۱ این گزارش‌ها می‌‌تواند هم درست بوده و هم صرفاً نشان‌گر بی‌شرافتی بَیان باشند. اگر واقعاً درست باشند هم‌چنین نشان‌دهنده گرایش جنبش شیعی قبل از سال ۷۳۷م (اما نه لزوماً قبل از سال ۷۳۱م) به خاندان حسین[علیه السلام] هستند.

بسیاری از ‌‌‌عقاید نامتعارف به مرد دیگری به نام مغیرة بن سعید عِجلی منسوب است، که از موالیان حاکم بود و در سال ۷۳۷م در کوفه اعدام شد. گفته شده وی محمد باقر[علیه السلام] را ‌‌امام خود می‌دانست اما با درگذشت محمد باقر[علیه السلام] در سال ۷۳۱م به یکی از فرزندان نوه حسن[علیه السلام]، به نام محمد (ز. ۷۱۸-۷۶۲م) و ملقب به نفس زَکیّه، به معنای «روح پاک» روی آورد. سرانجام محمد در سال ۷۶۲م قیام ناموفقی را علیه عباسیان رهبری کرد؛ اما در سال ۷۳۷م تنها ۱۹ سال داشت و احتمالاً هرگز مغیره را به رسمیت نشناخته باشد.۲

شخص دیگری که ادعا کرد فرستاده ویژه محمد باقر[علیه السلام] است، ابومنصور (از طایفه عبدالقَیس یا عِجل) بود، که در سال ۷۴۲م اعدام شد.۳ برخی از پیروان او [دشمنان‌شان را] خفه می‌کردند؛ این فرقه تقریباً در سال ۷۸۰م احیاء شد. ظاهراً‌‌‌ آن‌ها نخستین افراد قائل به جایگاه کیهانی برای «اهل بیت محمد[علیه السلام]» بودند، چرا که ابومنصور اظهار داشت که «اهل بیت محمد[علیه السلام]» آسمان و دار و دسته آن‌ها (شیعه) زمین‌اند؛ ادعایی که یادآور عقاید کهن بین‌النهرین بود. با وجود این، او در مورد خود و حتی پسرانش مدعی دریافت چیزی شبیه الهام پیامبرانه شد.

1.. Nawbakhtī, p. ۲۵, ۳۰.

2.. Nawbakhtī, p. ۵۲-۵; A. S. Tritton, Muslim Theology, p. ۲۳-۵.

3.. Nawbakhtī, p. ۳۴; Ash‘arī, i, p. ۹ f.; Friedlaender, JAOS, xxix, Index; Shahrastānī, i, p. ۲۵۷-۳۰۰ (=Cureton, p. ۱۳۵ f.);
بغدادی، ص۲۳۴ و پس از آن.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2681
صفحه از 230
پرینت  ارسال به