سپاهیان علی[علیه السلام] آغاز شد که از قبایل سابقاً چادرنشین بودند، اما این سپاهیان، شامل طرفداران خوارج نیز بودند. این اطلاعات فقط از فهرست‌های شرکت‌کنندگان در قیام‌های پس از درگذشت علی[علیه السلام] به‌دست می‌آید که ما با آن، هویت شیعیان نخستین را کنکاش می‌کنیم.

تشیع و خارجی‌گری دو واکنش کاملاً متضاد به وضعیتی واحد هستند و بازتاب‌ها نشان می‌دهد که این شرایط یکسان چه بوده است. در یک دوره سی ساله، چادرنشینان بی‌شماری از صحرای عربستان به اَشراف نظامیِ یک امپراطوری بزرگ تبدیل شده بودند. سران آنها، رؤسای آن امپراطوری و افراد عادی قبایل، ارتش دائمی و حرفه‌ایِ آن شدند که یا در شهرهای نظامی زندگی می‌‌کردند یا در مرزهای دور در حال نبرد بودند و احتمالاً باید یک حس آشفتگی و ناامنی همگانی وجود می‌داشته است. در این وضعیت بحرانی، برخی افراد به دنبال رهبری نیرومند با جذبه‌هایی فرا بشری به عنوان تنها امیدشان برای تأمین امنیت بودند و دیگران به دنبال جامعه‌ای بودند که بخشی از قدرتی را داشته باشد که قبلاً در قبیله خود می‌یافتند. اگر این دو را «رهبر کاریزماتیک و جامعه کاریزماتیک» بنامیم، در این صورت شیعیان، مورد نخست و خوارج، مورد دوم را راه رستگاری دانسته^۱ و هر یک معتقد بودند که دیگری رستگاری همگان را به خطر می‌اندازد.

شاید این تقابل به وسیله آن‌چه گزارشی واقعی از دوره نخستین می‌نماید، قابل ترسیم باشد. در سال ۶۵۸م، شیعیان در برابر علی[علیه السلام] سوگند خوردند که «با دوستانش دوست و با دشمنانش دشمن باشند»؛ اما خوارج این کار را به عنوان بی‌دینی نکوهش کرده^۲ و معتقد بودند که رهبر ممکن است اشتباه کند و قبول

سلیمان بن صُرَد خُزاعی مهیای اقدام نظامی شدند. جنبش‌‌‌ آن‌ها بر دو امر استوار بود: می‌خواستند نشان دهند که از خیانت به حسین[علیه السلام] پشیمان بوده و توبه کرده‌اند (و به همین دلیل به «توّابون» یا «توبه‌کاران» معروف‌اند) و در پی خون‌خواهی حسین[علیه السلام] بودند. بیشتر مشارکت‌کنندگان در این قتل‌عام، ساکن کوفه بودند، اما حاکمی که لشکر را برای مقابله با حسین[علیه السلام] فرستاد، یعنی عبیداللّه بن زیاد، مجبور به عقب‌نشینی از عراق شده و در آن زمان با سپاهی در مرز شام مستقر بود. آن‌ها بعد از قدری بگومگو تصمیم گرفتند با چهار هزار سربازشان علیه عبیداللّه لشکرکشی کنند، اما شکست خورده و تعداد زیادی از رهبران‌شان کشته شدند (ژانویه ۶۸۵م).

دانسته‌های ما از ویژگیِ حمایتِ صورت‌گرفته از علی[علیه السلام] در دوران حیاتش، به درک ما از این حادثه کمک چندانی نمی‌کند. بسیاری از انصار از او حمایت کردند، اما احتمالاً دلیل اصلی این حمایت آن بود که هم علی[علیه السلام] و هم آن‌ها [انصار] به اصل تقدم (سابقه) اعتقاد داشتند. تقدم یعنی رتبه‌بندی در دیوان یا دفتر مقرَّری باید مطابق با تقدم در قبول اسلام و خدمت به امت باشد. این اصل، به علی[علیه السلام] و گروه انصار، در برابر دو گروه از قریش مکه برتری می‌داد؛ این دو گروه که رقبای اصلی برای [به دست گرفتن] قدرت برتر در امپراتوری عربی بودند عبارت‌اند از بنی‌امیه و دار و دسته‌ طلحه و زبیر که بعدها گرد ابن زبیر جمع شدند. گذشته از این، انصار به طور کلی، شیعه نشدند. دیگر ‌این‌که اکنون محققان آن‌چه را که در منابع ‌درباره بنیان‌گذار ادعاییِ تشیع، یعنی عبداللّه بن سبأ یا ابن السَّوداء آمده، «معطوف کردن شرایط و افکار عصر محدثان قرن دوم به گذشته از سوی این محدثان»^۱ می‌دانند و لذا خاستگاه تاریخی تشیع روشن نمی‌شود. جنبش شیعی، در بین افرادی از