175
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

دوم [نسخه بدل: کامل (تامّه)] واقع شده و هیچ بازگشتی، مگر به اذن خدا، رخ نخواهد داد.۱

این حکم، با پیش‌بینی معضلی مانند آن‌چه که خاندان نوبختی با آن مواجه شدند، چنین ادامه پیدا می‌کند:

به زودی از میان شیعیان من افرادی مدعی می‌شوند که مرا دیده‌اند. در واقع، هر کسی که مدعی دیدن من پیش از خروج سفیانی و ندای آسمانی جنگ (صیحه) باشد، دروغ‌گویی افترازننده است.

این اعلام نتوانست پس از فوت سمری مانع قیام سایر مدعیان بابیّت، از جمله برادرزاده ابن عمری، شود.۲ طبق نقل‌ها هنگامی که از سمری سؤال شد که آیا شش روز دیگر جانشینی تعیین می‌کند، او به کنایه پاسخ داد: «این مسئله، الهی است؛ او آن را تکمیل خواهد کرد».۳ وی با بیان این سخن، بدون تعیین جانشین و بدون ابراز آموزه‌ای در مورد غیبت، درگذشت.

افزایش مدعیان افراطی «بابیّت» برای ‌‌امام غائب[عج] ‌‌و قطع مجدد رابطه جامعه شیعه با ناحیه مقدسه ‌‌امام غائب[عج] ۴ احساس گرفتاری (محنت) را در این دوران سردرگمی (حیرت) افزایش داد و بسیاری از شیعیان ‌‌امامی از جمع مؤمنان خارج شده و مکتب تشیع ‌‌امامی را با خطر اضمحلال مواجه کردند.۵

1.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۵۱۶؛ محقق در یادداشتی (ش.۱) متذکر می‌شود که نسخه‌بدل تامّه (کامل) در برخی از رونوشت‌های این دست‌نوشته وجود دارد. نسخه‌بدل اخیر همان است که در شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۴۳ آمده است.

2.شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۵۴-۲۵۶.

3.شیخ صدوق، کمال الدین، ص۵۱۶؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۲۴۳.

4.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳.

5.. Kohlberg, "From Imāmiyya to Ithnā ‘ahariyya," Bulletin of the School of Oriental and African Studies ۳۹. Modarressi, Crisis, p. ۹۷-۹۸.
حس تردید بر بخش‌های کوتاه مربوط به آقای خانه (صاحب الدّار) و غیبت در کلینی، کافی (ج۱، ص۱۱۷-۱۲۰) حاکم است و هم‌چنین کلینی در تعیین تاریخ یکی از نقل‌ها به جای واژه غیبت (غیبة)، از واژه سردرگمی (حیرة) به عنوان آغاز آن دوره استفاده می‌کند (ج۲، ص۴۷۰). به همین نحو، توقیعی که کاتب ناحیه مقدسه در پاسخ به شخصی به نام ابن ابی غَنیم صادر کرده، در مورد «تردید و سردرگمی (حیرة)» مؤمنان «در مورد اولیای امر» سخن می‌گوید (شیخ طوسی، الغیبة، ص۱۷۳).


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
174

در جبهه مخالف خواهر فارِس، ضمن مخالفت با جعفر مدعی شد حسن عسکری فقید[علیه السلام] یک همسر موقت باردار از خود برجای گذاشته است. خواهر و عمه ‌‌امام یازدهم[علیه السلام] نیز به این کشمکش کشیده شدند.۱ سرانجام ام کلثوم، دختر محمد بن عثمان عمری نیز در تضمین جانشینی خویشاوند شوهرش، حسین بن روح، به جای پدرش، و در نتیجه، در ایجاد نهاد سفارت، نقش مهمی داشت. او هم‌چنین در مبارزه با شلمغانی و موعودباوری از ابن روح دفاع کرد.۲

ابن روح پس از مرگ دشمنش، چندان زنده نبود و در سال ۹۳۸ درگذشت. طبق تاریخ رسمی شیعی، که در مخالفت با تاریخ، عمری‌ها را سفیر می‌داند، ابن روح سفیر «سوم» ‌‌امام غائب[عج] ‌‌بود و علی بن محمد سمری به عنوان چهارمین و آخرین سفیر، جانشین او شد. سمری به عنوان یک شخصیت تاریخی، کم‌اهمیت است. وی اساساً برای انجام یک وظیفه واحد مطرح بود: برچیدن نهاد نوپای سفارت از طریق اعلام غیبت کامل (تامّه) تا آخرالزمان. از آن‌جا که ادعای ابن روح مبنی بر برقراری مجدد ارتباط با ‌‌امام غائب[عج] ‌‌باعث طرح ادعاهای نگران‌کننده ابواب (آستانه‌های) شناخته‌شده گردید، نامعقول نیست که سمری را مهره بی‌ارزش طرح ناموفق نهادینه‌سازی مرجعیت مرکزی روحانی‌سالارانه در قالب سفارت بدانیم. نقل شده که سمری شش روز پیش از فوت خود، حکمی از جانب ‌‌امام غائب[عج] ‌‌ارائه کرد:

به نام خداوند بخشنده مهربان. ای علی بن محمد سمری... تو شش روز دیگر فوت می‌کنی. کارهای خود را مرتب کن و هیچ مدرکی دال بر ‌این‌که کسی پس از فوت تو سمت تو را بگیرد، بر جای نگذار. در واقع، غیبت

1.. Modarressi, Crisis, p. ۷۸-۷۹, ۸۲-۸۳.

2.شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۲۷، ۲۴۸-۲۵۰؛ اقبال، خاندان نوبختی، ص۲۱۵، ۲۳۲-۲۳۴.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2179
صفحه از 230
پرینت  ارسال به