171
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

کرد.۱ جالب توجه آن که موضوع نامه تأیید ابن روح، رئیس جدید این سلسله‌مراتب بود و بدین ترتیب، صدور فرامین از مبدأ ‌‌امام غائب[عج] ‌‌‌‌از سر گرفته شد.

ظاهراً ابن روح پیوندهای ناحیه مقدسه با طرفداران آن در ایران را تقویت کرد. گفته‌اند وی با زنی از اهالی آوه که به دیدار وی رفته بود به گویش پارسی همان شهر سخن گفت.۲ با آغاز دوباره ارتباط بین ‌‌امام[عج] ‌‌‌‌و شیعیانش، ابن روح به طور منظم با جوامع ‌‌امامی در ایران مکاتبه داشت. در حکمی که در زمان ابن روح صادر شد و غرض از آن بی‌شک، تقویت پیوندهای وی با جامعه [‌‌امامی] در قم بوده، ‌‌امام غائب[عج] ‌‌‌‌به محدثی به نام علی بن بابویه به خاطر تولد پسرش، که او را دعا کرده بود، تبریک گفته است.۳

نتیجه‌گیری: بحران مرجعیت روحانی‌سالارانه و اعلام غیبت کامل

ابوسهل در دورانی پرآشوب درگذشت که به سقوط خاندان فرات منتهی شد. ابن روح در زمان اعدام حامیانش یعنی ابوالحسن فرات و پسرش محسن در سال ۹۲۴، به زندان افتاد. جانشین ابن روح به نام شلمغانی، دست‌پرورده دیگری از خاندان فرات در دستگاه اداری خلافت، به موصل گریخت. تا آن زمان شلمغانی در بیت ‌‌امام غائب[عج] ‌‌‌‌در خدمت ابن روح بود و کتاب‌های زیادی در مورد مسائل شرعی برای استفاده جامعه ‌‌امامی نوشته بود، ۴ که یکی از‌‌‌ آن‌ها کتاب وظائف

1.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۲۷-۲۲۸؛ اقبال، خاندان نوبختی، ص۲۱۶.

2.. شیخ صدوق، کمال الدین، ص۵۰۴.

3.همان، ص۵۰۹؛ شیخ طوسی، الغیبة، ص۱۹۵-۱۹۶.

4.. پس از روی‌گردانی شلمغانی، از ابن روح سؤال شد که با کتاب‌های وی چه کار کنیم «زیرا خانه‌های ما مملوّ از آنهاست» (شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۳۹). از پرسشی که شریف مرتضی به آن پاسخ داده پی می‌بریم که یک قرن بعد هنوز هم از دست‌نوشته‌های شلمغانی استفاده می‌شده است (سید مرتضی، رسائل، ج۱، ص۲۷۹).


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
170

غیبت بازگشته است.۱ خلیفهْ مقتدر نیاز داشت اندکی متقاعد شود تا این مدعی را زندانی کند، اما این داستان برای ابوسهل و سلسله‌مراتب ‌‌امامی بسیار نگران‌کننده بود. شاید دیدگاه متأخر ابوسهل مبنی بر فوت پسر حسن[علیه السلام] در غیبت، به نوبه خود بخشی از واکنش به همین مدعی اخیر باشد، گرچه این سخن فقط در حد احتمال است. ما اکنون در جایگاهی تاریخی متقن‌تری قرار داریم تا چنین فرضی را عنوان کنیم که مشکل پیش آمده با مدعیان، ابوسهل، ابن عمری سال‌خورده و ام‌کلثوم، دختر پرانرژی ابن عمری، را بر آن داشت که مرجعیت اداره‌کننده ناحیه مقدسه را تقویت کنند. ظاهراً این بار عنوان جدید سفیر (واسطه) در این‌جا و آن‌جا به منظور ارتقاء جایگاه نماینده اصلی به‌عنوان تنها واسطه رسمی بین ‌‌امام و شیعیان، رواج داده شد.۲

فرصت نهادینه‌سازی جایگاه واسطه منحصر به فرد ‌‌امام، پس از فوت محمد بن عثمان عمری در سال ۹۱۷ پیش آمد، که بیت ‌‌امام غائب[عج] ‌‌‌‌در بغداد بود. ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی۳ به عنوان واسطه رسمی (سفیر) بین ‌‌امام غائب[عج] ‌‌و جامعه تعیین شد و ام کلثوم شهادت داد پدرش، حسین بن روح را نایب خود قرار داده است.۴ مهم‌تر از انتصاب جدیدِ سمت ارتقایافته، تصمیم سلسله‌مراتب ‌‌امامی بود مبنی بر ‌این‌که پس از ربع قرن دوباره ارتباط رسمی بین ‌‌امام غائب[عج] ‌‌‌‌و جامعه را برقرار کنند. در ۹ آوریل ۹۱۸، حسین بن روح نوبختی، سفیری که به تازگی مستقر شده بود، اولین فرمان جدید صادره از جانب ‌‌امام غائب[عج] ‌‌‌‌را ارائه

1.. Klemm, "Vier Sufarā’," p. ۱۴۱-۴۲.

2.. Ibid, p. ۱۳۲-۴۱.

3.. به نقلی، ابن روح نوبختی شخصیتی کم‌اهمیت‌تر و یکی از ۱۰ نماینده ابن عمری در بغداد بوده است. اما او می‌بایست در بیت امام‌[ علیه السلام] به عنوان کاتب نیز برای ابن عمری کار کرده باشد، زیرا یکی از احکام صادره توسط امام غائب[عج] ‌‌در لعن مخالفان ابن عمری توسط وی اعلام شد (شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۴۵).

4.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۲۲۷؛ اقبال، خاندان نوبختی، ص۲۱۵-۲۱۶. همان‌گونه که در Klemm, "Vier Sufarā’," p. ۱۳۸, esp. n. p. ۶۳ به درستی بیان شده، نوه ذکور ام کلثوم، منبع اصلی در این دوران است.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2287
صفحه از 230
پرینت  ارسال به