داشت، ^۱ و سیره زندگی وی شخصیت اخلاقی‌اش را زیر سؤال می‌برد و برخی از علمای ‌‌امامی، وی را در علم دینی و فقهی، ناکارآمد یافته بودند؛ در نتیجه فضل بن شاذان (رهبر بزرگ شیعی در نیشابور) به یکی از رک‌گوترین منتقدان [وی] بدل شد. گفته می‌شود با فوت محمد، پسر ارشد و جانشین منصوب ‌‌امام دهم[علیه السلام]، برخی از علما حسن[علیه السلام] را از حیث ‌‌امامت آزموده و او را در علم لازم [برای ‌‌امامت] ناکارآمد تشخیص داده و با الاغی (حماریّة) خواندن اقلیّت مهیای پذیرش ‌‌امامت حسن[علیه السلام]، به برادر کوچک‌ترش جعفر روی آوردند.^۲

با این حال عثمان بن سعید، از بی‌علاقگی ‌‌امام[علیه السلام] به تشدید حرفه‌ای‌سازی خدمت مشورت فقهی در بیتش فضیلت‌تراشی کرد و وفاداری افراد بسیاری را حفظ نمود. اکنون فقها آشکارا در تنظیم فرامین در بیت ‌‌امام[علیه السلام] به کار گرفته می‌شدند. وانگهی توقیعی حاکی از دستورات ‌‌امام حسن عسکری[علیه السلام] پخش شد و البته بعداً روشن شد متعلق به فقیه دیگری است. در این میان، وجوهات دینی همچنان توجیه و جمع‌آوری می‌شد^۳ و تمامی این اقدامات، زمینه‌سازی مناسبی برای تحقق کارکردهای ‌‌امامت از جانب ناحیه مقدسه، البته بدون مشارکت ‌‌امام[علیه السلام] بود.

طبق استدلال مدرسی، دوره بحران ‌‌امامت شاهد تشتّت موضع‌گیری‌های شیعیان نسبت به ماهیت ‌‌امامت بود. موضعی غلوّآمیز که طرفداران آن به مفوِّضه معروف شدند، ائمه[علیهم السلام] را موجوداتی فراطبیعی می‌دانست که خداوند اختیارات خود در زمینه خلقت و تشریع را به او واگذار کرده است (فَوَّضَ). اما واکنش موضع اعتدالی این بود که ائمه[علیهم السلام] تعلیم‌دهندگان صلاحیت‌دار دین و احکام هستند، ولی

در اواخر ‌‌امامت علی الهادی[علیه السلام] مشکلی جدی بین وی و برخی از وکلای پارسی او بروز کرد. فارِس بن حاتم بن ماهویه قزوینی در شهر تبلیغی و مرزی قزوین نزدیک دیلم و طبرستان، فعالیت داشت و مسؤول جمع‌آوری خمس و وجوهات از ایران غربی (جبال) بود. او در سال ۸۶۲ در سامرا وکیل مالی اصلی شد.^۱ اما دو سال بعد علی الهادی[علیه السلام]، ‌‌امام دهم، وی را تکفیر کرد. فارِس از علی الهادی[علیه السلام] جدا شد و به دریافت وجوهات از جوامع خاصی ادامه داد که به عنوان خرده‌گروه، تحت کنترل وی بودند. ‌‌امام[علیه السلام] خشمگین شد و گامی غیرمعمول مبنی بر صدور دستور قتل وی برداشت. با فوت محمد، اولین پسر ‌‌امام[علیه السلام]، که او را جانشین خود قرار داده بود، بحران وخیم‌تر شد.^۲ علی الهادی[علیه السلام] با فوت خود در سال ۸۶۸، عثمان بن سعید عَمری، وکیل اصلی ناحیه مقدسه را با یک کاندیدای پیش‌گزیده تنها گذاشت. جانشین انتصابی ‌‌امام[علیه السلام] از دنیا رفته بود و گروه فارِس با رهبری مقتدرانه خواهرش، جعفر، پسر کوچک‌تر علی [الهادی[علیه السلام]] را به عنوان ‌‌امام این گروه انتخاب کرده بودند.^۳ این گروه مدعی شدند محمد، جانشین متوفی و منصوب، اشیاء مقدس و ودایع ‌‌امامت را برای جعفر فرستاده است. خدمتکاری که گفته می‌شد این اشیاء مقدس را منتقل کرده، در یک استخر در حالی یافت شد که غرق شده بود، ^۴ اما آب رفته به جوی باز نمی‌گشت. عَمری و حامیانش در سلسله‌مراتب ‌‌امامی می‌بایست به حسن[علیه السلام]، پسر میانی ‌‌امام فقید[علیه السلام] رضایت می‌دادند. ‌‌امام جدید یعنی حسن بن علی[علیه السلام] که عسکری نامیده می‌شد، در دهه بیست عمر خود از درباریانی بود که به طور منظم نزد خلیفه حضور