143
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

علی بن موسی[علیه السلام]، یعنی ابراهیم بن موسی[علیه السلام]، را نیز از یمن اخراج کردند. اما ابراهیم مکه را به تصرف خود درآورد و در سال ۸۱۷، که مأمون با علی بن موسی[علیه السلام] به توافق رسید، بدون درگیری تسلیم شد؛ این موضوع باید با میانجی‌گری علی بن موسی[علیه السلام] اتفاق افتاده باشد که طی آن حکومت یمن رسماً به ابراهیم واگذار شد.۱

خلیفه مأمون پس از سرکوب کردن قیام‌های علویان، دستور داد آخرین «رضا»ی ابوالسرایا و مهدی ضدخلیفه طالبی را به ترتیب از عراق و حجاز به نزد وی در مرو بیاورند. در همین زمان علی بن موسی[علیه السلام] نیز ملزم شد مدینه را ترک نموده و مسیری به سوی دربار خلیفه در مرو را در پیش گیرد که از مراکز شیعی کوفه و قم عبور نکند. سپس در مارس سال ۸۱۷ مأمون، طی حرکتی پرجلوه با هدف تحقق وحدت مجدد و تاریخی شاخه‌های عباسی و علوی خاندان پیامبر[صلی الله علیه و اله]، شعار قیام شکست خورده را مصادره کرد. وی این مسئله را «دعوت دوم» (دعوة ثانیة)۲ نامید که تلویحاً به انقلاب عباسیان به عنوان دعوت اول به فرد مورد رضایت (الرضا) از آل محمد[صلی الله علیه و اله] اشاره داشت. مأمون علی بن موسی[علیه السلام] که در آن زمان در دهه پنجاه عمر خود بود را به الرضا ملقب نمود و با مقدم داشتن وی بر اعضای خاندان عباسیان، او را ولیعهد کرد.۳ انگیزه‌های مأمون در مخالفت با صلاحدید وزیرش فضل بن سهل و اتخاذ چنین تصمیم شگفت‌انگیزی، ۴ موضوع پژوهش‌‌های بی‌نتیجه بسیاری بوده است. از جمله ملاحظات معقول، باید نه تنها سن علی بن موسی[علیه السلام] بلکه تقوای عالمانه و هم‌چنین بازگشت وی به موضع

1.. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۵۴۵-۵۴۶.

2.. Madelung, "New Documents," p. ۳۳۶.

3.. Gabrieli, Ma’mūn, p. ۳۲-۴۵.

4.. Madelung, "New Documents," p. ۳۳۸.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
142

شد. دو تن از فرزندان موسی کاظم[علیه السلام] طی قیام ابوالسرایا، در رهبری انقلابی آن، منصب‌های مهمی داشتند. زید بن موسی، به خاطر آن‌که در بصره طرفداران عباسیان را زنده‌زنده سوزانده و خانه‌‌های‌شان را به آتش کشید، به «زید آتشی» (زید النار) ملقب شد و پس از سرکوبی ابوالسرایا فرار و سال بعد مستقلاً در بصره قیام کرد.۱ برادر وی ابراهیم بن موسی، یمن را در جانبداری از قیام علویان تصرف کرد.۲

حجاز نیز به تحریک سایر علویانی که محمد بن جعفر دیباج، آخرین پسر جعفر صادق[علیه السلام]، را خلیفه خود می‌دانستند، به این قیام پیوست. انتظارات موعودباورانه این قیام آشکارا به همین برادر تنی و گوشه‌گیر موسی کاظم[علیه السلام] پیوند خورد. او به خود عنوان امیرالمؤمنین داد و نقل شده که امید داشت المهدی القائم باشد.۳ نامه‌ای به وی از جانب مأمون، به وی با عنوان «المهدی، محمد بن جعفر الطالبی» اشاره دارد.۴ در زمان این قیام‌‌ها در سال ۸۱۵ ‌‌امام هشتم، علی بن موسی[علیه السلام] حداقل یک پسر داشته و باید شدیداً تحت کنترل سلسله‌مراتب ‌‌امامی بوده باشد. علی بن موسی[علیه السلام] به تبعیت از سیره غیرسیاسی جدش، برخلاف نقش آشکار بسیاری از اعضای خانواده‌اش، از تمامی این قیام‌ها کناره گرفت. ظاهراً عموی وی، محمد بن جعفر دیباج، از او درخواست میانجی‌گری کرده بود و گفته شده وی را به مکه فرستاد تا از حاکم عباسی تقاضای صلح نمایند.۵ پس از شکست محمد بن جعفر دیباج، نیروهای مأمون برادر

1.. طبری، تاریخ، ج۳، ص۹۸۶، ۹۹۹ و ترجمه انگلیسی آن، ج۳۲، ص۲۶-۲۷، ۴۴.

2.. همان، ص۹۸۷-۹۸۸ و ترجمه انگلیسی آن، ج۳۲، ص۲۸-۳۰؛
Kennedy, The Early Abbasid Caliphate, p. ۲۰۹.

3.. اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۵۳۹. گفته شده علی‌بن‌جعفر، برادر محمد، در مکه با وی جنگیده است (همان، ص۵۴۰).

4..Madelung, "New Documents concerning al-Ma’mūn, al-Faḍl b. Sahl and ‘Ali al-Riḍā," in Studia Arabica & Islamica. Festschrift f für Iḥsān ‘Abbās, p. ۳۳۷.

5.اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۵۴۰.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2451
صفحه از 230
پرینت  ارسال به