141
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

شهادت دادند که وی علی [بن موسی الرضا[علیه السلام]] پسر خود را وارث و جانشین خود قرار داده است. مهم‌تر آن که علی بن یقطین بر انتصاب علی [بن موسی الرضا[علیه السلام]] به جانشینی، توسط ‌‌امام فقید شهادت داد.۱ ظاهراً علی بن موسی[علیه السلام] توانست به تدریج کنترل سلسله‌مراتب وکلا را به دست گرفته۲ و در نتیجه بسیاری از واقفیه تغییر موضع داده و به ‌‌امامت او بازگشتند. اما نقل شده که چون وی تا اواخر دهه چهل از عمرش فرزند نداشت، تردید‌هایی جدی در مورد ‌‌امامتش وجود داشته است.۳

در نتیجه بر هم خوردن تقسیم امپراطوری که هارون‌الرشید بین دو پسرش انجام داد جنگ‌‌های داخلی، از جمله آخرین قیام‌های علویان رخ داد و بسیاری از ‌‌امامیه به همراه زیدیان در‌‌‌ آن‌ها شرکت داشتند. این قیام‌ها در تابستان سال ۸۱۴م کمتر از یک سال پس از قتل امین توسط حسن‌الهرش اتفاق افتادند؛ حسن‌الهرش سرکرده مزدوران و قبلاً در بغداد فرمانده ساحل شرقی و در رأس مردان قبایل و سربازان اخراجی بود. وی با توسل به «فرد مورد رضایت (الرضا) از آل محمد[صلی الله علیه و اله]»، طرح ائتلاف هاشمی انقلابی و مخفیانه علیه امویان را احیا کرد. در ژانویه سال ۸۱۵م همین دعوت به «رضا» که توسط ابوالسرایا، یکی دیگر از سرکرده‌های اخراجی مزدوران، انجام شد، قیام بزرگی را در ظاهر به رهبری محمد بن ابراهیم حسنی معروف به ابن طباطبا، به راه انداخت؛۴ اما اندکی بعد، پس از فوت ابن طباطبا، رهبریِ عالیه و ظاهریِ این قیام به محمد بن محمد، یکی دیگر از حسنیان، منتقل

1.. شیخ صدوق، عیون، ج۱، ص۱۷-۱۸.

2.کشّی، رجال، ص۴۵۶-۴۶۷، ۴۹۸-۴۹۹، ۵۰۶-۵۰۸.

3.. همان، ص۴۶۴، ۵۵۳.

4.. طبری، تاریخ، ج۳، ص۹۷۶ و ترجمه انگلیسی آن: The History of al-Ṭabarī, vol. ۳۲: The Reunification of the ‘Abbasid Caliphate, p. ۹, ۱۲.. اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۵۲۳؛ Gabrieli, Al-Ma’mūn e gli ‘Alidi, p. ۵, p.۱۵-۱۶.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
140

باورمندان به عدم درگذشت وی در زندان، این روایت اشاعه داده شده توسط ناووسیه را به گواهی جعفر صادق[علیه السلام] برای پسرش موسی[علیه السلام] تأویل کردند:

او برپا دارنده حق و هدایت‌شده (از جانب خدا) (القائم المهدی) است؛ اگر [دیدید] سر او از فراز کوه به سوی شما می‌غلطد، باور نکنید، زیرا او همراه (صاحب) شما و قائم است.۱

پس از وفات موسی[علیه السلام] بسیاری از پیروانش بر آن شدند که وی، به عنوان قائم و مهدی، زنده و در غیبت است و در نتیجه، ‌‌امامت با وی پایان یافته است. این جنبش، واقفیّة (توقف‌باوران) نامیده شد و به خاطر انتقال مستقیم باورهای موعودباورانه به مکتب تشیع ‌‌امامی، بسیار مهم‌تر از کیسانیه بود. کتاب‌های واقفیان در مورد غیبت (مفرد آن: کتاب الغیبة)، در مطرح شدن بسیاری از احادیث آخرالزمانی ناظر به بازگشت قائم / مهدی اهمیت خاصی داشتند؛ زیرا چهره‌های مهم این جنبش بعداً در عصر ‌‌امام هشتم[ علیه السلام] به اردوگاه ‌‌امامی بازگشتند.۲

به هر حال تشکیلات سلسله‌مراتبیِ ایجادشده توسط موسی کاظم[علیه السلام] پس از وی نیز دوام آورد. در ابتدا اکثر پیروانش، واقفی و معتقد شدند که بعد از او ‌‌امامی نخواهد بود. برخی از وکلا از فضای انکار گسترده درگذشت وی مبالغی را که در زمان زندانی بودنش جمع‌آوری کرده بودند، تصاحب کردند.۳ اما به نقلی، پنجاه روز پس از درگذشت موسی[علیه السلام]، دو تن از برادرانش و دو شاهد دیگر نزد قاضی

1.نوبختی، فرق الشیعه، ص۶۸؛ اشعری قمی، المقالات والفرق، ص۸۹-۹۰.

2.. Halm, Die Schia, p. ۳۸-۳۹.

3.. Modarressi, Crisis, p. ۶۲;
از جمله ارجاعاتی که نقل شده، خصوصاً ر.ک: کشّی، رجال، ص۴۰۵ و ۴۶۷ و نجاشی، رجال، ص۳۰۰.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2476
صفحه از 230
پرینت  ارسال به