123
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

۲.۶. ضعف در فرقه‌شناسی

نویسنده مقاله، تمامی شیعیان سوریه را در ردیف غالیان برشمرده و عنوان نصیری بر ایشان اطلاق نموده است۱ و حال ‌این‌که با مراجعه دقیق‌تر به تاریخ، شاهد حضور دوازده‌‌‌امامیان در سوریه نیز هستیم و این منطقه زمانی مرکز حکومت آل‌حمدان به خصوص سیف‌الدوله بود و خاندان پرآوازه‌ای هم‌چون خاندان ابن زهره حلبی (۵۱۱-۵۸۵ ق) و ابن براج طرابلسی (۴۰۰ / ۴۸۱ ق)۲ از این منطقه برخاسته‌اند، هرچند بعد از چندین قرن حضور ‌‌امامیه در این منطقه از سوی سلطان‌سلیم عثمانی (۸۹۰ ق) به جرم شیعه بودن قلع و قمع شدند.۳

علاوه بر ‌‌امامیه، شیعه اسماعیلیه، دروزی‌‌ها و نصیری‌‌ها از دیگر گروه‌‌هایی هستند که در آن دوره در سوریه ساکن بودند۴ و غالی نامیدن همه این‌‌ها نشان از ضعف فرقه‌شناسی نویسنده دارد، چنان‌که غالی نامیدن تمام نصیری‌ها نیز صحیح نمی‌باشد. زیرا بسیاری از نصیری ها، باورهای یکسانی با شیعه اثنی‌عشریه داشتند و تنها به دلیل فشارهای سیاسی ناچار به تقیّه بودند. البته شاخه‌هایی از غلو در میان نصیری‌ها به چشم می‌خورد کما این‌که در میان پیروان دیگر فرقه‌ها نیز وجود داشت، اما مجموع نصیری‌ها را غالی نامیدن، خلاف شواهد تاریخی است.۵

1.. Mazzaoui, Shi’ism, vol.۱, p. ۲۳۶.

2.. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد‌بن‌علی، معالم العلماء، ص۸۰.

3.. غفاری‌فرد و نوایی، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، ص۸۹ - ۱۰۲.

4.. ر.ک: لوییس، اسماعیلیان، ترجمه آژند.

5.. برای پژوهش بیشتر دربارۀ نصیریه، ر.ک: غلات شیعه (Extremist Shiites)؛ نوشته متی موسی، گزارش این کتاب به همراه نظرات بزرگان شیعی دربارۀ نصیریه در فصل‌نامۀ تاریخ اسلام، ش ۳، در مقاله‌ای تحت عنوان «پیدایش نصیریان» آورده شده است.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
122

را تنها کتابی می‌داند که شاه اسماعیل برای معرفی مذهب تشیع معرفی کرده است: «تنها کتابی که وقتی شاه اسماعیل، مذهب جدید را در ایران مستقر کرد، درباره شیعه دوازده ‌‌امامی تدوین شده بود...».

نخست این‌که این کتاب، تنها یک کتاب فقهی بوده و به هیچ‌وجه در بردارنده ایدئولوژی و جهان‌بینی اعتقادی شیعه نیست. ثانیاً زمانی که شاه اسماعیل، مذهب رسمی شیعه را اعلام نمود، می‌بایست متن و منشوری عملی را نیز در اختیار مردم نهد. چرا که احکام دیات، حدود و قضاوت می‌بایست بر اساس منشوری معین اجرا شود و فقه، متکفل آن است. بنابراین شاه اسماعیل این کتاب را برای معرفی شیعه انتخاب ننموده، چراکه هیچ بخشی از کتاب به معرفی شیعه نپرداخته است، بلکه بخشی از احکام شیعی را از این کتاب برای اجرا در دولت، معرفی نموده است.۱

ثالثاً کتاب قواعد الاسلام تنها کتابی نبوده است که به گفته مازاوی تا آن زمان نوشته شده باشد، بلکه کتب متقن دیگری نیز قبل از این کتاب در باب شیعه به تحریر در آمده بود. در حوزه‌هایی هم‌چون حله، بغداد، کوفه و قم آثاری هم‌چون الایضاحِ فضل بن شاذان، بصائر الدرجات، توحید صدوق‌، الاعتقادات صدوق، اوائل المقالات شیخ مفید و... منتشر شد.۲ چه بسا مازاوی اگر این‌‌گونه می‌نوشت که «تنها کتاب فقهی شیعی که در تبریزِ سنی‌نشین آن زمان یافت می‌شد» به حقیقت نزدیک‌تر بود.۳

1.. طاهری، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، ص۱۷۸.

2.. ر.ک: موسوی خوانساری، روضات الجنات.

3.. جعفریان، صفویه از ظهور تا زوال، ص۱۳۶.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2177
صفحه از 230
پرینت  ارسال به