121
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

با نگاهی به تاریخ پادشاهان به مواردی رهنمون‌ می‌شویم که در آن اُمرا برای رسیدگی و تنظیم امور مالی و دیگر نیاز‌های حکومتیِ خود، دستور به ساخت رصدخانه و درپی آن، تنظیم تقویم نجومی داده‌اند:

قبل از ایلخانان، سلجوقیان، عمرخیام و برخی دیگر را مأمور ساخت رصدخانه و تنظیم تقویم جلالی کردند (۴۷۱ق). تیموریان نیز برخی دانشمندان هم‌چون غیاث‌الدین جمشید کاشانی و یا قاضی زاده رومی را بر این کار گماشتند (۸۲۳ق). فلسفه آن نیز کاملاً واضح است، چرا که دولت‌ها در فعالیت‌های رسمی و اداری‌شان، نیازمند تقویمی دقیق هستند و لذا این امر، یک ضرورت برای تمامی حکومت‌ها به شمار می‌رفت.۱

به علاوه، بسیار محتمل است که گماردن خواجه بر این امر در ظاهر، اعطای امتیاز از سوی ایلخانان به وی بوده، اما در واقع، نوعی دور زدن خواجه و دور نمودن او از مرکز حکومت به حساب‌ می‌آید. گواه بر این سخن، سابقه خواجه پیش از این است. وی به عنوان یک فیلسوف و متکلم در میان دانشمندان آن دوره شناخته‌ می‌شد. حتی زمانی که در قلعه‌های اسماعیلیه سکنی داشت با نام یک فیلسوف از او یاد‌ می‌شد و این مسئله در آثار خواجه کاملاً مشهود است. چرا که آثار ایشان تا قبل از گماشته شدن بر رصدخانه، صبغه فلسفی و کلامی داشته و نوشته‌های نجومی‌اش، در اواخر عمر و بعد از مطرح شدن خواجه به عنوان یک رصدگر، تألیف شد. اگر بنا بر امتیازدهی به خواجه بود، می‌بایست امتیاز وزارت به وی اعطا می‌شد، نه مدیریت یک رصدخانه.

۲.۵. ضعف در اطلاعات تاریخی

وی در ابتدای مباحث مربوط به علامه حلی به کتاب قواعد الاسلام اشاره کرده و آن

1.. ابن الوردی، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۲۷۹-۲۸۱. هم‌چنین رشیدالدین فضل‌اللّه، جامع التواریخ، ص۷۱۸.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
120

قریه‌‌ای میان شیراز و تبریز معرفی می‌‌کند۱ و حال ‌این‌که بُعد مسافت این دو شهر در ایران مانع از به‌کار بردن چنین ادبیاتی است. هم‌چنین در موضعی دیگر حله را از شهرهای مقدس و دارای احترام نزد شیعه می‌‌شمارد۲ و حال ‌این‌که حله مرکزی علمی۳ و تجاری۴ در آن دوره بوده و هیچ‌گاه به عنوان شهر مقدس یعنی شهری همانند نجف یا کربلا از آن یاد نشده است. هرچند در برخی گزارش‌ها به مقدس بودن آن سرزمین برای یهودیان اشاره‌هایی شده است.۵

۲.۴. ضعف در تحلیل

آقای مازاوی در قسمت آغازین مقاله‌ می‌گویند: «طوسی در بغداد و بعدها در مراغه واقع در آذربایجان می‌زیست، که رصدخانه معروف آن با سرمایه مغولان برای کمک به او در مطالعات نجومی‌اش (و شاید به عنوان پاداش خدماتش در یاری هلاکو در تسخیر قلعه اسماعیلی الَموت و مرکز عباسیان در بغداد) بنا شد».۶

سخن در این است که آیا به راستی تأسیس رصدخانه و گماردن خواجه بر آن به ازای مطالعات نجومی و یا پاداش هلاکوخان به وی بوده است یا این مسئله صرفاً یک نیاز حکومتی بوده که در حکومت‌های پیشین هم سابقه داشته است؟

1.. Mazzaoui, Shi’ism, vol.۱, p. ۲۲۹.

2.. برا‌ی مشاهده گزارش فرایند علمی شدن حلّه، ر.ک: ناجی، الامارة المزیدیه، ص۱۷۱ و ۱۷۳ و حاجی تقی، مکتب حله از منظر تاریخ و جایگاه آن در اندیشۀ امامیه، ص۳۱۹.

3.. در سال‌های ۶۵۶ و ۶۸۴ قمر‌ی مواد غذایی بغداد از حله تأمین می‌‌شد. ر.ک: ابن فوطی، الحوادث الجامعة فی المأة السابعة، ص۳۶۱ و ۴۸۱؛ رزوقی کربل، التباین المکانی لکفائة أنظمة الصرف فی محافظة بابل، ص۵۶ و هم‌چنین ر.ک: ناجی، الامارة المزیدیه، ص۷۱-۷۲.

4.. تودولایی، سفرنامه رابی بنيامين تودولايی، ص۱۰۸. برای آگاهی از آزاد‌ی یهودیان در برپایی مراسم مذهبی در حله ر.ک: قزوینی، آثار البلاد و اخبار، ص۳۶۳-۳۶۴.

5.. Mazzaoui, Shi’ism, vol.۱, p. ۲۲۹.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2173
صفحه از 230
پرینت  ارسال به