هستند که به منابع دست اول، در این موضوع، کمتر دسترسی دارند. و لذا این مقاله و امثال این مقاله در کتاب Shī’ism را به عنوان منبعی مهم در شناخت اندیشه شیعه و عالمان شیعی مورد توجه قرار می‌دهند. با توجه به این نکات و علی‌رغم برخی امتیازهای این مقاله، پژوهش حاضر را نمی‌توان پژوهشی علمی به حساب آورد.

۱.۲. برخورد گزینشی با مقاطع و نقل‌های تاریخی و ارائه اطلاعات نادرست

گاه لازم نیست که نویسنده به صورت مستقیم بیان دارد که ساختار اعتقادی شیعه و یا دیگر فرقه‌ها ضعیف می‌باشد، بلکه مؤلف می‌‌تواند به صورت غیر مستقیم با گزینش مقاطع تاریخی خاص، خواننده را به آن مسئله رهنمون کند. هم‌چنان که آقای مازاوی علی‌رغم آوردن موارد توصیفی بسیار در مقاله، با نقل گزارش‌های گزینشی از منابع اهل سنت، درباره اوضاع سیاسی و مباحث اعتقادی عصر ایلخانی، تصویری غلط ارائه کرده است و در پایان به خواننده این‌‌گونه القا می‌شود که ساختار اعتقادی هر فرقه اسلامی سنی و شیعه، ساختاری ضعیف است.

اوج این موضوع در نقل‌هایی است که ایشان از ابن تیمیه آورده است؛ چراکه نه تنها به دلیل محدودیت در صفحات، مجبور به تقطیع سخنان ابن تیمیه شده، بلکه علاوه بر این، از سخنان غلط ابن تیمیه در این مقاطع استفاده کرده، بدون این‌که نظر صحیح در آن موضوع و یا حداقل، نظر علامه حلی در آن بحث را بیان نماید. به عنوان مثال در جریان حضور خواجه در قلاع اسماعیلیه، سخنی از ابن تیمیه نقل می‌کند مبنی بر این‌که خواجه، وزیر اسماعیلیه بوده و هم‌چنین به هلاکو کمک کرده تا بغداد را فتح و خلیفه عباسی را به قتل برساند؛^۱ بدون ‌این‌که به دیگر آرای موجود در این‌باره اشاره‌‌ای داشته و یا نظر صحیح را بیان دارد.^۲ و یا در ذیل بخش دوم در

برهه را گزارش می‌کند. موضوعاتی هم‌چون ‌‌امامت، ظهور منجی و نظریات برخی فرق شیعه؛ هرچند در برجسته‌سازی برخی حواشی موجود در دوران علمی اندیشمندان مطرح در مقاله زیاده‌روی شده است. نقل اتهامات علمی و مذهبی از سوی برخی اندیشمندان به رقبای خود و پررنگ نمودن فرقه‌گرایی و تشتّت میان اندیشمندان مسلمان در معنای عام اسلام، از این حواشی به شمار می‌رود.

در هر صورت نوشته حاضر، علاوه بر ترجمه مقاله مذکور به نقد و بررسی آن پرداخته و سعی کرده است تا با نگاهی آسیب‌شناسانه، مقاله یاد شده را از حیث ساختار کلی و محتوایی مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.

۱. نقدهای ناظر به مجموع و کلیت مقاله

۱.۱. عدم تناسب موضوع با کمیت و کیفیت مقاله

بررسی نقش‌آفرینی چهار دانشمند اسلامی در دوره حکومت ایلخانان (۶۵۴-۷۵۰ه‍.ق.) که بیش از یک قرن طول کشیده است در مقاله ای ۲۰ صفحه‌ای، اساساً کاری غیر علمی می‌نمایاند. چرا که اولاً این شخصیت‌ها تنها یک عالم یا دانشمند اسلامی به شمار نمی‌آمدند، بلکه هر یک، بنیان‌گذار مکتبی در عصر خویش بوده و نظریاتشان تا مدت‌ها مبنای مناقشات علمی قرار می‌گرفت. خواجه در کلام، علامه حلی در فقه، بیضاوی در تفسیر و ابن تیمیه در میان اهل سنت از منزلت علمی خاصی برخوردار بودند. لذا پرداختن به آرای هر یک از این شخصیت‌ها در یک یا دو صفحه و سپس بررسی تطبیقی میان نظریات آنان با دیگر معاصران خود، آن هم در چند سطر و حداکثر یک صفحه، نه تنها برای خواننده شناختی ایجاد نمی‌کند، بلکه بر ابهام او نیز می‌افزاید.

ثانیاً مخاطبینِ عمده این مقاله، دانشجویان و پژوهشگران غیر ایرانی و غیربومی