101
کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول

اهمیت بیضاوی اذعان کرده‌اند.۱

بیضاوی هم‌چنین، اگرچه به میزان کمتر، اما به عنوان مؤلف یک اثر تاریخی فارسی و مختصر، با عنوان نظام التواریخ شناخته می‌‌شود، که تاریخ را از زمان خلقت تا سال ۶۴۷ق/۱۲۷۵م بیان می‌کند.۲ عبداللّه بن فتح‌اللّه بغدادی این اثر را ترجمه کرده و از آن در کتاب شرح وقایع قرن ۱۵ خود یعنی التاریخ الغیاثی استفاده کرده است.۳ گفته می‌شود که حتی حافظ، شاعر معاصر و بزرگ پارسی، برخی از آثار بیضاوی را مطالعه می‌‌کرده است.۴

۵. نتیجه‌گیری

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت: برخی از آثار چهار عالمِ برجسته معاصر با حکومت ایلخانی مغولان بر جهان اسلام را به اختصار بررسی کردیم. یکی از آثار مختصر نصیر‌الدین طوسی در باب ‌‌امامت را مرور کرده و ‌درباره دخالت وی در ظهور مغولان، سقوط بغداد و مناقشاتی که در گرفت و نیز در مورد آرای وی، اعم از

1.. نسخه أنوار التنزیل چاپ قاهره، با شرح خطیب کازرونی، برای [تدریس به] دانشجویان سال ششم دانشگاه الازهر در قاهره در نظر گرفته شده است؛ ر.ک: Robson, "al-Bayḍāwī", in EI, new edition.

2.. در مورد نظام التواریخ بیضاوی، ر.ک: عزّاوی، التعریف بالمؤرخین، ص۱۱۶ـ۱۱۹؛ و
Ethé, Cat. of the Pers. MSS., I, No. ۱۶, col. ۷, Rieu, Pers. Cat., ۸۳۲-۳۴, & Browne, LHP, III, p. ۶۳, ۱۰۰-۱۰۱.
بخش مربوط به چین در تاریخ بیضاوی، در ربع آخر قرن ۱۷ در آلمان به چاپ رسید. بیضاوی در مورد اسماعیلیان الَموت نسبتاً بی‌طرفانه قلم می‌زند. وی هیچ آموزه ناخوشایندی را به دو نفر نخست از ایشان (حسن صبّاح و کیا بزرگ امید) نسبت نمی‌دهد، اما در مورد تأویلات باطل قرآن توسط جانشینان آنها سخن می‌گوید. ر.ک: اثر وی با این مشخصات: نظام التواریخ، با تحقیق بهمن میرزا کریمی، ص۸۲ـ۸۴.

3.. عبداللّه‌بن‌فتح اللّه البغدادی، التاریخ الغیاثی، نسخه خطی، ص۵.

4.. Browne, LHP, III, p. ۲۷۲.


کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
100

اطراف و اکناف انتقال یافت؛ بسیاری از ‌‌امام‌های بزرگ پس از خواندن اثر وی به اجتهاد رسیدند».۱

دو عالم متأخر که بخش‌های خاصی از أنوار بیضاوی را تحقیق و ترجمه کرده‌‌اند ‌درباره روش‌‌های تفسیری بیضاوی می‌‌گویند: «بیضاوی به عنوان مفسر بی‌‌نظیر قرآن، معتبر به نظر می‌رسد... او عالمی است که به خاطر مبادرت به پالایش شواهد، جایگاهی یافته است؛ در حالی که در برخی موارد هوش‌مندانه خوانندگانش را آزاد می‌گذارد تا در بخش‌های خاصی تفسیر خود را داشته باشند».۲

این رویکرد آزاداندیشانه نسبت به تفسیر قرآن حتی باعث شده تا، همان‌‌گونه که گذشت، شیعیان برخی دیدگاه‌های بیضاوی را بپذیرند.۳ بروکلمان تا هشتاد و شش شرح بر تفسیر بیضاوی را فهرست کرده است.۴ در واقع پیش از این، مستشرقان۵ و نیز یکی از مراکز اصلی مطالعات اسلامی، یعنی دانشگاه الازهر در قاهره، به

1.. ابو محمد عبداللّه‌ بن‌اسعد الیافعی (د.۷۶۸ق/۱۳۶۶م)، مرءات الجنان و عبرة الیقظان، (حیدرآباد، ۱۳۳۹ق/۱۹۲۰م)، ج۴، ص۲۲۰.

2.. Bishop and Kaddal, Chrestomatia Baidāwiana: The Light of Inspiration and Secret of Interpretation (translation of Yūsuf), ۱۹۵۷, p. ۷.

3.. ر.ک: همان، ص۳۴ و شوشتری، إحقاق، ج۲، ص۳۰۷. هم‌چنین ر.ک: خوانساری، روضات الجنات، که نویسنده در آن‌جا در مورد این جنبه بیضاوی سخن‌ می‌گوید که: «غایة إرتفاعه فی طریقة الباطن و إدراکه اللبّ الواقعی». آن‌گونه که حسن فسائی می‌گوید، بیضاوی نزد نصیرالدین طوسی درس خوانده است (فسائی، فارس‌نامه‌ ناصری، بخش دوم، ص۱۸۳ـ۱۸۴).

4.. GAL, I, p. ۴۱۶-۴۱۸.

5.. تفسیر بیضاوی با تحقیق فلایشر به چاپ رسیده است:
Beidhawii Commentarius, ed. H. O. Fleischer, in Coranum in ۲ volumes.
یک جلد از Indices با آماده‌سازی دبلیو. فِل (W. Fell)، در سال ۱۸۷۹ منتشر شد. جهت ملاحظه دیدگاه ت. نولدکه (Th. Noldeke) در مورد کتاب بیضاوی، ر.ک: Geschichte des Qorans, II, "Die Sammlung des Qorans", p. ۱۷۶-۷۷. دی. اس. مارگولیوث (D. S. Margoliouth)، در دهه آخر قرن ۱۹، سوره آل‌عمران را برای استفاده دانشجویان دانشکده شرقی آکسفورد (Oxford Oriental School) ترجمه کرد. ر.ک: Margoliouth, Chrestomathia Baidawiana.

  • نام منبع :
    کلام شیعه در پژوهش‌های غربی - دفتر اول
    تعداد جلد :
    2
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2186
صفحه از 230
پرینت  ارسال به