77
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

کرده است.۱ حمران با وجود تمام تلاش‌هایش در مباحث کلامی، مانند زراره، اندیشه‌سازی خارج از نصوص دینی که ویژگی خاص متکلمان بود را نداشت؛ هرچند برای فهم نظام‌مند روایات ائمه علیهم السلام تلاش كرده است. وی گفت‌وگوهای علمی فراوانی با زراره داشته که در برخی موارد، موافق اندیشه‌های ‌زراره بوده و در برخی دیگر، سعی در تصحیح اندیشه‌های ‌زراره داشته است؛ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثلاً در مسئله صفات الهی با زراره هم‌نظر بود، اما در مسئله ایمان، سعی در اصلاح اندیشه زراره داشت.۲

خاندان اعین عالمان فراوان دیگری داشته که به مباحث کلامی مشغول بوده‌اند؛ برای نمونه می‌توان از بکیر بن‌اعین، حمزه بن‌حمران، محمد بن‌حمران، حسن بن‌جهم بن‌بکیر و محمد بن‌عبداللّه بن‌زراره نام برد.

خاندان اعین و گرایش غالیان و متهمان به غلو

در دوران حیات آل‌اعین، در کنار اکثر امامیه شاهد جریانی هستیم که فراتر از عموم شیعیان، به امامان علیهم السلام می‌نگرد. این نگاه، فارغ از اینکه تا چه اندازه می‌تواند درست باشد، باعث واکنش بیشتر امامیان شد. پیش‌تر در مورد گرایش‌های مختلف محدث متکلمان گفته شد که «متهمان به غلو» با اینکه مورد انتقاد امامیان بودند، همچنان به حیات اجتماعی و علمی بین شیعیان ادامه می‌دادند؛ اما غالیان از بین امامیان رانده شده بودند. با توجه به این مطالب، چگونگی مواجهه آل‌اعین با این دو گروه را مطرح می‌كنیم.

گزارش‌های گوناگون تاریخی از تلاش خاندان اعین برای شناخت مصادیق غلو و مبارزه با غلو و غالیان خبر می‌دهد. زراره انبوهی از روایاتی را که به زعمش

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۷۱۔۱۷۳.

2.. در دومین فصل از بخش دوم، به صورت مفصل درباره این دو مسئله بحث شده است.

اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
76

مناظره امام صادق علیه السلام در ارزیابی کیفیت مناظره اصحابش، به‌گونه‌‌ای ‌بر همه آنان، به جز حمران و هشام بن‌حکم، اشکالاتی می‌گیرد، ولی از حمران و هشام بدون هیچ اشکالی تقدیر می‌کند.۱ این مسئله نشان می‌دهد که حمران علاوه بر اینکه کلام می‌دانسته، روش و محتوای مناظره بدون اشکالی نیز داشته است. در مناظره‌‌ای ‌دیگر، حمران صحبت نمی‌کرده است تا اینکه امام صادق علیه السلام در مورد سکوتش می‌پرسد. حمران می‌گوید: «با خود عهد کرده‌ام در مجلسی که شما تشریف دارید، سخن نگویم». امام علیه السلام از وی می‌خواهد که در مناظره شرکت کند. حمران در مناظره شرکت می‌کند و سخنانش مورد تمجید امام صادق علیه السلام قرار می‌گیرد؛ امام صادق علیه السلام خط درست را همان کلام حمران معرفی می‌کند.۲

توانایی کلامی حمران در سخنان اصحاب نیز بازتاب داشته است. یونس بن‌یعقوب، از اصحاب ائمه علیهم السلام، حمران را یک ‌شخصیت ممتاز کلامی معرفی

1.. علی بن إبراهیم عن أَبیه عمن ذكره عن یونس بن یعقوب قال كنت عند أَبی عبداللّه علیه السلام فورد علیه رجل من أَهل الشَّام فقال إنّی رجل صاحب كلام و فقه و فرائض و قد جئت لمناظرة أَصحابك... ثم التفت أَبو عبداللّه علیه السلام إلى حمران فقال تجری الكلام على الأثر فتصیب و التفت إلى هشام بن سالم فقال ترید الأَثر و لا تعرفه ثم التفت إلى الأحول فقال قیاس رواغ تكسر باطلا بباطل إلَّا أَن باطلك أَظهر ثم التفت إلى قیس الماصر فقال تتكلم و أَقرب ما تكون من الخبر عن رسول اللّه صلی الله علیه و اله أَبعد ما تكون منه تمزج الحق مع الباطل و قلیل الحق یكفی عن كثیر الباطل أَنت و الْأحول قفازان حاذقان قال یونس فظننت و اللّه أَنه یقول لهشام قریبا مما قال لهما ثم قال یا هشام لا تكاد تقع تلوی رجلیك إذَا هممت بالأَرض طرت مثلك فلیكلم الناس فاتق الزلة و الشَّفاعة من ورائها إن شاء اللّه (کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۷۱۔۱۷۳).

2.. حدثنا أبی رحمه اللّه قال حدثنا سعد بن عبداللّه قال حدثنی محمد بن الحسین بن أبی الخطاب عن محمد بن سنان عن حمزة و محمد ابنی حمران قالا اجتمعنا عند أبی عبداللّه علیه السلام فی جماعة من أجلة موالیه و فینا حمران بن أعین فخضنا فی المناظرة و حمران ساكت فقال له أبو عبداللّه علیه السلام ما لك لا تتكلم یا حمران فقال یا سیدی آلیت على نفسی أنی لا أتكلم فی مجلس تكون فیه فقال أبو عبداللّه علیه السلام إنی قد أذنت لك فی الكلام فتكلم فقال حمران أشهد أن لا إله إلا اللّه وحده لا شریك له لم یتخذ صاحبة و لا ولدا خارج من الحدین حد التعطیل و حد التشبیه و أن الحق القول بین القولین لا جبر و لا... فقال أبو عبداللّه علیه السلام التر تر حمران (شیخ صدوق، معانی ‏الأخبار، ص۲۱۳۔۲۱۲).

تعداد بازدید : 2619
صفحه از 208
پرینت  ارسال به