75
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

با وجود تمام این تلاش‌های کلامی، باید وی را در زمره محدث متکلمان قلمداد کرد؛ ‌‌‌چرا که در هیچ منبعی به نظریه‌سازی خارج از متن وی اشاره نشده است. در مورد نظریه استطاعت که اشعری به وی نسبت داده، باید گفت عبداللّه با باوربه اندیشه زراره، سعی در اصلاح آن بر اساس روایات داشت که بر اساس شاخصه‌های محدث متکلمان، این نوع از تلاش علمی خارج از حوزه کاری آنان نیست.

یکی دیگر از شخصیت‌های ‌کلامی خاندان اعین، حمران بن‌اعین است. وی برای شناخت آموزه‌های ‌کلامی ائمه علیهم السلام تلاش فراوانی كرده است كه در آثار روایی باقی‌مانده از او کاملاً نمایان است؛ بیشترین روایات وی در عرصه مسائل اعتقادی است.۱ نکته قابل توجه آنکه تعداد فراوانی از روایات اعتقادی وی به صورت پرسشی است. این پرسشگری نشان از دغدغه‌های ‌فراوان حمران در مورد مسائل اعتقادی دارد؛ ‌‌‌‌‌‌‌‌‌مثلاً حمران از مسائلی همچون خلود در جهنم،۲ قول خداوند متعال در مورد «بَدِیعُ السماواتِ وَ الْأَرْضِ»۳ و «قَضى‏ أَجَلًا وَ أَجَلٌ مُسمًّى عِنْدَهُ»۴ و قائم بودن امام باقر علیه السلام سؤال كرده است.۵

از دیگر نشانه‌های ‌گرایش کلامی حمران، مناظرات وی است. در کتب تراجم و روایی چندین مناظره برای حمران ثبت شده است. در یکی از مناظره‌ها، مردی از شام به نزد امام صادق علیه السلام می‌آید و از وی درخواست مناظره می‌کند. امام صادق علیه السلام از شاگردانش می‌خواهد که با وی مناظره کنند كه یکی از مناظره‌کنندگان حمران است. حمران در این مناظره موفق می‌شود مرد شامی را شکست دهد. پس از

1.. حمران فقط ۱۷ روایت فقهی در منابع روایی دارد، در حالی که بیش از ۴۰ روایت اعتقادی بدون تکرار از وی در منابع حدیثی موجود است.

2.. كوفی اهوازی، الزهد، ص۹۸.

3.. صفار، بصائر الدرجات، ص۱۱۳.

4.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۴۷.

5.. نعمانی، الغیبة، ص۲۱۵.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
74

درباره بیان قدرت فراوان زراره در مناظره می‌تواند شاهد این کلام باشد.۱ احتمال دیگر برای سخن ابن‌ندیم، تقدم زراره بر سایر امامیه در مباحث علمی از جمله کلام است. این نکته را می‌توان در کلام نجاشی نیز دید؛ وی زراره را «شیخ أصحابنا فی زمانه و متقدمهم» معرفی کرده است.۲

عبداللّه بن بکیر دیگر شخصیت ‌کلامی آل‌اعین است. وی با وجود اینکه از نظر عقیدتی فطحی دانسته شده،۳ از فقهای امامیه شمرده شده است.۴ او بیش از سایر اعضای خاندان اعین، از زراره روایت نقل کرده است. پی‌گیری نظریات زراره با لحاظ موافقت کامل، تکمیل و اصلاح آنها از ویژگی‌های ‌فکری او است. عبداللّه بن‌بکیر در مسئله معرفت اضطراری، با زراره هم‌نظر است و روایاتی هم‌مضمون با دیدگاه زراره را نقل کرده است.۵ وی دیدگاه زراره در مسئله «ایمان» را تکمیل کرده است؛ او روایاتی در مورد «ملاک قبولی اعمال»۶ و «ایمان داشتن یا نداشتن شخص گناه‌کار»۷ نقل کرده است، در حالی که هیچ روایت صریحی از زراره در مورد ملاک قبولی اعمال و مؤمن بودن یا نبودن شخص گناه‌کار در دست نیست. عبداللّه بن‌بکیر به دنبال اصلاح اندیشه زراره در مسئله «استطاعت» نیز بوده است.۸

1.. ابوغالب زراری، رسالة ابی‌غالب، ص۱۳۶.

2.. نجاشی، رجال، ص۱۷۵.

3.. در بخش دوم کتاب ذیل مباحث امامت در مورد فطحی بودن عبداللّه بن‌بکیر بحث و نظریه منتخب بیان شده است.

4.. نجاشی، رجال، ص ۳۴۵.

5.. برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۴۱.

6.. عبداللّه از امام صادق علیه السلام نقل کرده که با وجود ایمان هیچ گناهی تأثیر نمی‌کند و با وجود کفر هیچ رفتار نیکی سود نخواهد داشت (همان، ج۱، ص ۱۶۶).

7.. همان، ص۱۰۶.

8.. در فصل دوم از بخش دوم به این مسئله اشاره شده است.

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2651
صفحه از 208
پرینت  ارسال به