67
اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین

مباحث فقهی مخالف اندیشه‌های ‌ائمه علیهم السلام بوده و همچنین به دلیل داشتن برخی از اعتقادات نادرست، روایت‌های متعددی از ائمه علیهم السلام در ذم وی صادر شده است.

حکم بن عتیبه پیش از تشیع زراره، حمران و طیار استاد آنان بوده است.۱ از برخی نقل‌ها ‌برمی‌آید که زراره جایگاه بلندی برای حکم قائل بوده و در مواردی از سخنان حکم حمایت می‌کرده است.۲ با توجه به استفاده علمی حکم بن‌عتیبه از امام سجاد علیه السلام و امام باقر علیه السلام و علاقه‌مندی‌اش به ائمه معصوم علیهم السلام، بی‌شک شاگردی حمران و زراره در نزد وی می‌توانسته باعث آشنایی آنان با امامان شیعه و علاقه‌مندی و گرایش‌شان به مکتب تشیع شود.

نکته دیگر آنکه زراره دیدگاه تندی درباره اهل سنت داشت. او آنان را خارج از ایمان می‌دانست و حتی حاضر نبود با آنان ازدواج کند.۳ معاشرت با افرادی همچون ابوالجارود زیاد بن‌منذر (بنیان‌گذار فرقة جارودیه)۴ می‌تواند از

1.. کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۱۰.

2.. محمد بن مسعود، قال كتب إلینا الفضل، یذكر عن ابن أبی عمیر، عن إبراهیم بن عبد الحمید، عن عیسى بن أبی منصور و أبی أسامة الشحام و یعقوب الأحمر، قالوا كنا جلوسا عند أبی عبداللّه علیه السلام فدخل علیه زرارة فقال إن الحكم بن عتیبة حدث عن أبیك أنه قال صل المغرب دون المزدلفة، فقال له أبو عبداللّه علیه السلام أنا تأملته ما قال أبی هذا قط، كذب الحكم على أبی، قال، فخرج زرارة و هو یقول ما أرى الحكم كذب على أبیه (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص ۱۵۸).

3.. حدثنی محمد بن قولویه، قال حدثنی سعد بن عبداللّه، عن أحمد بن هلال، عن الحسن بن محبوب، عن علی بن رئاب، قال دخل زرارة على أبی عبداللّه علیه السلام فقال یا زرارة متأهل أنت قال لا، قال و ما یمنعك من ذلك قال لأنی لا أعلم تطیب مناكحة هؤلاء أم لا، قال فكیف تصبر و أنت شاب قال أشتری الإماء، قال و من أین طاب لك نكاح الإماء قال لأن الأمة إن رابنی من أمرها شی‏ء بعتها، قال لم أسألك عن هذا و لكن سألتك من أین طاب لك فرجها قال له فتأمرنی أن أتزوج قال له ذاك إلیك، فقال له زرارة هذا الكلام ینصرف على ضربین إما أن لا تبالی أن أعصی اللّه إذ لم تأمرنی بذلك و الوجه الآخر أن تكون مطلقا لی، قال، فقال علیك‏ بالبلهاء، قال فقلت مثل التی تكون على رأی الحكم بن عتیبة و سالم بن أبی حفصة قال لا، التی لا تعرف ما أنتم علیه و لا تنصب... (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۱۔۱۴۲).

4.. ابوالجارود از شیعیان کوفی و از اصحاب امام باقر علیه السلام بود؛ وی همچنین روایاتی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است. ابوالجارود هنگام قیام زید تغییر عقیده داد و از امامیه جدا ‌شد و به زید پیوست (نجاشی، رجال، ص۱۷۰). از فراوانی روایات ابوالجارود از امام باقر علیه السلام می‌توان به ارتباط نزدیک او با آن امام پی برد. با این همه گویا امام او را به سبب اندیشه‌های خاص و عدم پای‌بندی به تقیه - که شیعیان در آن دوره به آن ملزم بودند - طرد كرد (نوبختی، فرق الشیعه، ص۴۸-۴۹) و او را سرحوب، به معنای شیطانی کور و ساکن در دریا، دانست (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۳۲-۲۳۱). بنا بر پاره‌ای از روایات، حضرت صادق علیه السلام نیز ابوالجارود را به جهت حفظ عقایدش مورد طعن و نکوهش قرار داد (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۲۳۰۔۲۳۱). نگرش ابوالجارود به مسئله امامت و پای‌بند نبودن به تقیه او را از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام دور ساخت و موجب شد تا به زید بن‌علی بگرود.


اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
66

در نزد ائمه علیهم السلام دارند.۱ بنا بر نقل نجاشی، امام باقر علیه السلام حکم بن‌عتیبه را اکرام می‌كرده است.۲ در سوی دیگر، برخی شواهد از نگرش منفی ائمه علیهم السلام به حكم نشان دارند۳ و در کتاب کشی، روایات متعددی در ذم وی وارد شده است.۴ از جانب حکم بن‌عتیبه تنها شاهد اکرام ائمه علیهم السلام و استفاده علمی از آنان هستیم.۵

در جمع‌بندی می‌توان گفت همه این موارد گواه بر وجود ارتباط زیاد حکم بن‌عتیبه با امام باقر علیه السلام است؛ هرچند از برخی روایات برمی‌آید که وی در برخی از

1.. مثلاً از برخی روایات استفاده می‌شود که امام سجاد علیه السلام آیه‌ای را به وی تعلیم داده است که بر اساس آن، امام علی علیه السلام دارای علم خاص (محدَّث) بوده است، در حالی که در آن مقطع زمانی بسیاری از بزرگان شیعه از محدَّث بودن ائمه علیهم السلام بی‌اطلاع بوده‌اند: حدثنا أبو محمد عن عمران عن موسى بن جعفر عن علی بن أسباط عن محمد بن الفضیل عن أبی حمزة الثمالی قال كنت أنا و المغیرة بن سعید جالسین فی المسجد فأتانا الحكم بن عیینة فقال لقد سمعت من أبی جعفر علیه السلام حدیثا ما سمعه أحد قط فسألناه فأبى أن یخبرنا به فدخلنا علیه فقلنا إن الحكم بن عیینة أخبرنا أنه سمع منك ما لم یسمعه منك أحد قط فأبى أن یخبرنا به فقال نعم وجدنا علم علی علیه السلام فی آیة من كتاب اللّه «و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبی و لا محدث» فقلنا لیست هكذا هی فقال فی كتاب علی «و ما أرسلنا من قبلك من رسول و لا نبی و لا محدث» إلا إذا تمنى ألقى الشیطان فی أمنیته فقلت و أی شی‏ء المحدث فقال ینكت فی أذنه فیسمع طنینا كطنین الطست أو یقرع على قلبه فیسمع وقعا كوقع السلسلة على الطست فقلت إنه نبی ثم قال لا مثل الخضر و مثل ذی القرنین (صفار، بصائر الدرجات، ص۳۲۴).

2.. أخبرنا محمد بن جعفر قال أخبرنا أحمد بن محمد بن سعید عن محمد بن أحمد بن الحسن عن عباد بن ثابت عن أبی مریم عبد الغفار بن القاسم عن عذافر الصیرفی قال كنت مع الحكم بن عتیبة عند أبی جعفر  علیه السلامفجعل یسأله و كان أبو جعفر [ علیه السلام‏] له مكرما (نجاشی، رجال، ص ۳۶۰).

3.. (کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۷۸). برای نمونه امام باقر علیه السلام به زراره می‌گوید که به حمران اطلاع بدهند که محدَّث بودن ائمه علیهم السلام را به حکم بن‌عتیبه نگوید.

4.. همان، ص۱۳۴، ۱۴۲، ۱۵۸، ۲۰۹، ۲۴۰.

5.. برای نمونه عبداللّه بن‌عطا، از دانشمندان بزرگ عصر امام باقر علیه السلام، نقل می‌کند كه حکم بن‌عتیبه را در محضر امام باقر علیه السلام دیدم که همچون کودکی در برابر استادی عالی‌مقام، زانوی ادب بر زمین زده، شیفته و مجذوب کلام و شخصیت او شده بود (شیخ مفید، الارشاد، ص ۲۵۸). همچنین از حکم بن‌عتیبه نقل شده که امام باقر علیه السلام را از متوسمین می‌دانسته است (اربلی، کشف الغمه، ج ۲، ص۳۲۴). حکم از افرادی است که موفق به دیدن کتاب امام علی علیه السلام شده است (نجاشی، رجال، ج ۲، ص۲۶۱۔ ۲۶۲).

  • نام منبع :
    اندیشه‌های ‌کلامی خاندان اعین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1399
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 2659
صفحه از 208
پرینت  ارسال به