شما هم هر چه ديده است بگويد. من على بن ابى طالب علیه السلام را كنار محلّهٔ بنى نجّار ديدم كه از همراهان خود كنار گرفته و خود را در گوشه‏هاى نخلستان پنهان كرده است.

جریان فتوحات اسلامی، استفاده از برخی اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام مانند عمّار یاسر و سلمان در مناصب حکومتی و دور کردن آنها از امام، و تبعید برخی دیگر از اصحاب مانند ابوذر و منع سخن گفتن با او^۱ به خاطر بیان فضایل امام،^۲ و مواردی از این قبیل، سبب شد که امام برای سازمان‌دهی یک جریان فرهنگی به همراه تبیین موضوعات مختلف، موانع بسیاری در پیش داشته باشد. از این رو تنها ابن عبّاس در مواردی دیدگاه‌های امام را با احتیاط، از طرف خود نقل می‌کرد.

مشکل دیگری که امامان در این دوره با آن مواجه بودند، فقدان روحیه پرسشگری بود، که مانعی جدّی برای گسترش معارف به شمار می‌آید. حتّی سخن معروف امام علی علیه السلام «سلوني قبل أن تفقدوني»^۳ نیز نتوانست کنجکاویِ مردم را بر انگیزد و تمایلی به پرسش در آنها ایجاد کند یا حتّی این سؤال را ایجاد کند که «چگونه؟». تنها اندک سؤالات مطرح شده عمومی‌، با پاسخ‌های اجمالی امام و البته تا اندازهٔ فهم آنان، رها می‌شد و زوایای نهفته در آن، شرح داده نمی‌شد و یا از آن در موضوعات سیاسی بهره ‌گرفته می‌شد.

آن در انتخاب خلیفه نمایان شده بود، شیوه خلفا در ادارهٔ امور نیز، نابسامانی‌های فرهنگی فراوانی را بر جای گذاشت: از یک سو، صدور فرمان منع کتابت حدیث (خفقان فرهنگی) به بهانه جلوگیری از تحریف در قرآن و حدّ اقل به صورت رسمی و از طرف حکومت،^۱ و جلوگیری از بیان حدیث برای دیگران؛^۲ و از سویی دیگر، تبلیغ معارف دین به وسیله یهودیان تازه مسلمان، مانند کعب الاحبار، ارجاع علمی ‌به آنان و ترویج اسرائیلیات،^۳ رفتارهای اشتباه خلفا در بارهٔ سنن پیامبر، مانند آنچه خلیفهٔ اوّل از آن احساس پشیمانی می‌نمود^۴ و یا آنچه خلیفه دوم درباره نماز تراویح انجام داد.

چنین عواملی، دیگر مجالی برای حضور اهل بیت و بیان شریعت باقی نمی‌گذاشت. حتّی امام نیز جز در موارد خاص و ضروری که پای مصالح کلّیِ اسلام و مسلمین در میان بود، در اجتماع حضوری نداشت و غالباً در نخلستان و به دور از چشم دوستان و مردم به سر می‌برد. در این‌باره در تاریخ آمده است:

فقال أبو الدرداء: یا قوم إنّي قائل ما رأیته و لیقُلْ كلُّ قومٍ منكم ما رأوا. شهدتُ علي بن أبي طالب علیه السلام بسویحات بني‌النجار و قد اعتزل عن موالیه و اختفى ممّن یلیه و استتر بمغیلات النخل.^۵

ابو الدرداء گفت: اى قوم! من آنچه ديده‏ام مى‏گويم. هر يك از