تا آن جا پیش می‌رود که از عبد الملک بن مروان می‌خواهد امام را از میان بر دارد تا حکومت، استقرار خود را از دست ندهد. عبد الملک نامه‌ای به حجّاج می‌نویسد و یادآوری می‌کند که آل ابو ‌سفیان به علّت بد رفتاری با اهل بیت علیهم السلام دوام نیاوردند. امام که به علم الهی از این ماجرا آگاه بود، با نگارش نامه‌ای به عبد الملک از زمان و محتوای نامهٔ حجّاج به او خبر می‌دهد و اضافه می‌کند که خدا بدین جهت، بر عمر او افزوده است. این کار، حیرت عبد الملک را در باره علم امام بر می‌انگیزد.^۱

در این اوضاع که بدترین شرایط سیاسی و خفقان در دوران امامت است، امام مجبور به رعایت تقیّه می‌شود^۲ تا آن‌که با روی کار آمدن عمر بن عبد العزیز، خفقان سیاسی کاهش می‌یابد.

گفتنی است که تقیّه در آن شرایط، اهمّیت و کاربرد بالایی داشته است. توضیح امام سجّاد علیه السلام این اهمّیت را روشن می‌نماید:

امام فرمود: «كسى كه امر به معروف و نهى از منكر را ترك گوید، همچون كسى است كه كتاب خدا را كنار نهاده و بدان پشت كرده است؛ مگر آن‌كه در تقیّه باشد». از امام پرسیدند: تقیّه چیست؟ فرمود: «ترسد از جبّار ستمكار كه تعجيل نمايد در عقوبت او يا طغيان كند در تعذيب او».^۳

شرایط فرهنگی

در حالی که فضای جاهلی با رحلت پیامبر، بار دیگر قوّت گرفته^۴ و نمود

و گوشتشان را مى‏خورند، و استخوانشان را مى‏شكنند. گوسفند در میان شیر و گرگ و روباه و سگ و خوک، چه مى‏تواند بكند؟!

سخن امام با عبّاد بصری نیز به خوبی، علّت پرهیز امام از فعّالیت‌های سیاسی را روشن می‌کند. وقتی عبّاد به آیه ۱۱۱ سوره توبه^۱ استناد می‌کند و می‌پرسد که چرا امام صعوبت جهاد با آن همه فضیلت را ترک کرده و به حج روی آورده است، امام از او می‌خواهد که آیه پس از آن را^۲ که حاو ی صفات مؤمنان مجاهد است، قرائت نماید. آن گاه می‌فرماید:

هر گاه کسانی را دیدی که این چنین اوصافی را داشتند، پس جهاد به همراهی ایشان، بهتر از حج است.^۳

در دورهٔ طولانی حکومت حجّاج بن یوسف، خفقان و اختناق به اوج خود رسید. معدود افرادی از طرفداران امام سجّاد علیه السلام در حجاز باقی ماندند که تعدادشان از نظر امام، به بیست نفر هم نمی‌رسید: «ما بمکّة و المدینة عشرون رجلاً یحبُّنا».^۴ برخی از این افراد مانند سعید بن جُبیر^۵ نیز به شهادت رسیدند. شدّت واکنش حجّاج ثقفی به فعّالیت‌های اندک امام،