امامت، فقط چند روز توانستند به تشریح برخی از جنبه‌های عاشورا بپردازند. با این همه، انتشار خبر شهادت امام حسین علیه السلام در سرزمین‌های اسلامی به ویژه در کوفه که نقشی اثرگذار در این واقعه داشت، موجی از خشم را علیه امویان به راه انداخت و انقلاب هایی کم‌دوام و گاهی عاطفی را به وجود آورد که غالباً بدون همراهی و تأیید یا ردّ امام بود. این انقلاب‌ها، از آن جا که ماهیت ضدّ اموی و ضدّ ظلم داشت، می‌توانست کوفه را به پایگاه تفکّر سیاسی و فرهنگی شیعی تبدیل کند؛ امّا از یک سو هماهنگ نبودن انقلابیون با امام سجّاد علیه السلام _ خصوصاً جریان نزاع روشی میان مختار و سلیمان بن صُرَد^۱ _ و از سوی دیگر، مراقبت و ممانعت شدید زبیریان از فعّالیت‌های فرهنگی و سیاسیِ امام، باعث شد که باز هم شرایط برای انتقال معارف شیعی مساعد نگردد. فاصله داشتن امام از هسته اصلی این حرکت‌ها، حاکی از آن است که امام جایگاه سیاسی‌ شایانی بین عموم _ حدّ اقل به دلیل فشار سیاسی، خصوصاً پس از واقعه حرّه _ نداشته است.

در کنار سخنرانی‌هایی که امام سجّاد علیه السلام در مسیر حرکت کاروان اسرا داشت، تحلیل‌هایش هم در باره گروه‌های فعّال در اجتماع، نشان‌دهندهٔ عدم سودمندی هر نوع حرکت انقلابی است. امام در گفت و گو با زرارة بن اوفی، جامعه را با تمثیل، به شش گروه تقسیم می‌کند و پس از بیان اوصاف دنیاییِ پنج گروهِ شیر، گرگ، روباه، سگ و خوک، وضعیت اهل حق را بسیار ناگوار توصیف می‌کند و می‌افزاید:

و أمّا الشاة الذین یجزّ شعورهم و یؤکَلُ لحومُهم و یُکسَر عظمهم. فکیف تصنع الشاة بین أسد و ذئب و ثعلب و کلب و خنزیر!؟^۲

و اما گوسفند كسانی‌اند كه [دسته‏هاى دیگر] پشمشان را مى‏چینند،

شدّت و خشونت برخورد شود، حقوق آنها را از بیت المال قطع كنند و هر كس كه محبّت خود به على بن ابى طالب را اظهار کرد، شكنجه و آزار شود. برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که حتّی کودکانی که نامشان علی بود، شکنجه می‌شدند و به قتل می‌رسیدند.^۱

فعّالیت‌های جاسوس‌ها و عمّال معاویه، موجب پراکندگی یاران امام حسن علیه السلام و در نتیجه، شهادت آن حضرت و عدّه‌ای از فرهیختگان، مانند حجر بن عدى، عمرو بن حِمَق خُزاعى، رُشَید هَجَرى، عبد الله حضرمى و بسیاری دیگر شد که در همراهی با امام علی علیه السلام و فرزندش نقش اساسی داشتند.^۲ این وضعیت که در دوران امام حسین علیه السلام نیز ادامه داشت، ظاهر قدرت تشکیلاتی حسنین علیهما السلام را به شدّت تضعیف کرد.

با مرگ معاویه و روی کار آمدن یزید، خفقان اموی شدّت بیشتری یافت. بسیاری از شیعیان معترض، زندانی شدند یا به شهادت رسیدند. امام‌حسین علیه السلام و باقی‌مانده یارانش در انزوای کامل سیاسی قرار گرفتند و کار به جایی رسید که امام خطر نابودی دین را به چشم دید. در این اوضاع، تنها قیام امام حسین علیه السلام و شهادتش می‌توانست برای اقامه امر به معروف و نهی از منکر صورت پذیرد و در جلوگیری از حذف کامل سنّت نبوی مؤثّر واقع شود:

و على الإسلام، السلام إذ قد بُلیت الأمّة براعٍ مثل یزید.^۳

بر اسلام سلام [كه فاتحهٔ آن خوانده است]، زيرا كه بر امّت[ِ مسلمان] كسى همچون يزيد حكومت مى‌کند.^۴

پس از حادثهٔ تأسّف‌بار شهادت امام حسین علیه السلام، امام سجّاد علیه السلام و ناحیهٔ