91
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

تلاش‌های دختر پیامبر نیز برای احیای مجدّد این سفارش و برگرداندن آن به جایگاه اصلی خودش، ناکام ماند و با این سخن جاهلی مواجه شد که:

یا سیّدةَ النساء لَوْ كَانَ أَبُو الْحَسَنِ ذَكَرَ لَنَا هَذَا الأمْرَ مِنْ قَبْلِ أنْ نُبْرِمَ الْعَهْدَ وَ نُحَكِّمَ الْعَقْدَ لَمَا عَدَلْنَا عَنْهُ إِلَى غَیرِه.۱

اى سرور زنان عالم! اگر ابو الحسن قبل از آن‌كه ما با دیگرى عهد وثیق و پیمان استوار و محكم بسته باشیم، حقایق را براى ما عنوان مى‏كرد، هرگز از او روى بر نمی‌تافتیم و به دیگرى میل نمى‏كردیم.

غالب متنفّذان و فرهیختگان انصار و مهاجر که از کردهٔ خود پشیمان شده بودند نیز راهی به جز مراجعه به امام را در پیش گرفتند و خود، داعیه‌دار حکومت شدند. امام، پس از حدّ اقل شش ماه موضع‌گیری در برابر بیعت باطل و تبیین حجّت‌های خود، نهال نوپای اسلام را از اساس در خطر دید و برای دفع خطر ارتدادی فراگیر، پایْ پس کشید. آن حضرت که بر اثر برخی فشارهای سیاسیِ جناح رقیب،۲چاره‌ای جز واگذاری قدرت سیاسی

1.. الإحتجاج، ج ۱، ص ۱۰۸.

2.. سخن مؤمن طاق در بارهٔ احتمال ترور امام، نمونه‌ای از باور عمومی شیعیان است.
ابن عبد ربّه از قول ابو المنذر هشام بن محمّد كلبى، داستان گسیل داشتن كسى توسّط عمر به شام براى كشتن سعد بن عباده و كشته شدن او را آورده است. العقد الفرید، ج ۴، ص ۲۶۰. برای گزارش‌هایی در این‌ باره ر.ک: أنساب الأشراف، ج ۱، ص ۲۹۷ و ج ۲، ص ۲۷۲؛ سیر أعلام النبلاء، ج ۱، ص ۲۷۶. ابن ابى الحدید، ضمن شرح نامۀ شمارۀ ۶۲ كه امیر المؤمنین علیه السلام آن را براى مردم مصر نوشته و به همراه مالك اشتر فرستاده است، چنین نقل می‌کند: ابو بكر براى خالد بن ولید كه حاكم شام بود، نوشت که سعد بن عباده را بكشد. خالد همراه كس دیگرى، شبانه در كمین سعد نشستند و او را با تیر كشتند و جسدش را در چاهى افكندند و همراه خالد، در تاریكى شب بانگ بر داشت و این شعر را خواند: «ما سرور قبیلهٔ خزرج، سعد بن عباده را كشتیم. دو تیر بر او زدیم كه هر دو به قلب او خورد». در این ماجرا چنین شایع شد که جنّیان سعد بن عباده را کشتند. ابن ابى الحدید مى‏گوید: «از مؤمن‏ طاق‏ پرسیدند: چه چیز مانع آن شد كه على در بارهٔ خلافت با ابو بكر ستیز كند؟ گفت: ترسید كه جنّیان او را بكشند». ر.ک: شرح نهج البلاغه، ج ۱۷، ص ۲۲۳.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
90

را در فضایی نسبتاً آماده بیان کند. با دقّت در آیهٔ اکمال و تبلیغ۱ که به بیان اجمالیِ موضوع جانشینی پیامبر و بدون اشاره به اوصاف وی پرداخته و همچنین توصیه به برخی از خواص و بیان شاخصه‌هایی ساده و متناسب با فهم عمومی،۲ می‌توان به نگرانی شدید پیامبر نسبت به واکنش‌های عمومی‌ در برابر این موضوع پی برد. این نگرانی به دلیل وجود ریشه‌های جاهلی و عدم توانایی در درک موضوع امامت از یک سو، و نیز توطئه‌های برنامه‌ریزی شده در ماه‌های آخر حیات پیامبر خصوصاً برای ترور آن حضرت۳ بود.

بنابر این، در باره معارف عمیق اسلامی، می‌‌توان به درستی این سخن را پذیرفت که پیامبر صلّی الله علیه وآله در زمان رحلت، بنیان‌های معرفتیِ یک جامعه توحیدی را پی‌ریزی و فراهم کرده بود که به یقین، تفصیل محتوای آن، محتاج مفسّرانی بود که در طول زمان، آن را بیان نمایند.

از دوران امام علی تا اواخر دوران امام سجّاد علیه السلام

عوامل سیاسی

بعد از رحلت پیامبر صلّی الله علیه وآله، مهم‌ترین مسئله سیاسی مسلمانان، جانشینی پیامبر بود. با واقعهٔ سقیفه و پدید ‌آمدن حکومتی بدون محوریت اهل بیت علیهم السلام (وصیت پیامبر)، شرایط سختی در برابر امام پدیدار گشت.

1.. سورۀ مائده، آیۀ ۶۷.

2.. برای نمونه، به گروهی اشاره می‌کند که به خاطر تبعیت از او (جانشین)، در روز قیامت در زمرهٔ رستگاران خواهند بود (رجال الکشّی، ص۱۰) و او را نفْس خود می‌داند (ر.ک: تفسیر آیهٔ مباهله). و نیز یکی از اصحاب خود (عمّار) را مدار حق قرار می‌دهد و قاتلان او را «الفئة الباغیة» می‌خواند و می‌فرماید: «او مردم را به سوی بهشت فرا می‌خوانَد و آنان او را به جهنّم می‌خوانند». تهذیب الکمال، ج ۲۱، ص ۲۲۴.

3.. ر.ک: تفسیر البرهان، ج ۴، ص ۸۸۴، ذیل آیهٔ «أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّا لَا نَسْمَعُ سِرَّهُمْ وَ نَجْوَاهُم »، سورهٔ زخرف، آیهٔ ۸۰.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5159
صفحه از 211
پرینت  ارسال به