مى‏بریدیم، همسایه را به فراموشى مى‏سپردیم و تواناى ما ناتوانمان را غارت می‌کرد.^۱

سپس به صورت اجمال و خالی از هر توضیحی، به نوع آموزه‌های توحیدی و اجتماعی پیامبر اشاره می‌کند و می‌گوید:

ما بر این روش بودیم، تا آن‌كه خداوند پیامبرى را به سوى ما روانه كرد كه ما تبار بلند و راستى و درست‌كارى و پاک‌دامنى‏اش را مى‏شناسیم. وى ما را به «الله» فراخواند تا او را یكتا بدانیم و تنها او را بپرستیم و سنگ‌ها و بت‌هایى را كه خود و پدرانمان مى‏پرستیدیم، به دور افكنیم. او ما را به راستى در گفتار، اداى امانت، پیوند با خویشان، نیكى با همسایه، دست برداشتن از گناهان و خون‌ریزى فرمان داد، و از زشتی‌ها و سخنان ناروا و خوردن مال یتیم و تهمت زدن به زنان پاک‌دامن باز داشت. او از ما خواست تنها خدا را بپرستیم و هیچ چیز را شریک وی نگیریم، و ما را به نماز و روزه و زكات فرمان داد. از این رو، ما او را تصدیق كرده، به وى گرویدیم و آنچه را از سوى خدا آورده بود، پیروى نمودیم. براى خدا شریك نگرفتیم و آنچه را حرام فرمود، حرام شمردیم.^۲

جعفر بن ابی طالب در ادامه، با تشریح موقعیت سیاسی _ اجتماعی مسلمانان و خفقان حاکم بر اندیشهٔ دینی، فضای ابراز عقیده را چنین ترسیم می‌کند:

در این هنگام، قوم ما به دشمنى با ما پرداخته، ما را شكنجه نمودند و در دینمان ما را به سختى افكندند تا ما را به جاى پرستش خدا، به پرستش بت‌ها باز گردانند و ما بار دیگر پلیدى‏ها را حلال بشماریم. چون بر ما تنگ گرفتند و ما را شكنجه دادند و سركوب كردند، به سرزمین تو آمدیم و تو را بر غیر تو ترجیح دادیم و امید

نشان داد.^۱

البته در کنار این ناهنجاری‌ها، استواریِ این وضعیت، به دلیل وجود برخی سنن نیک در میان آنان بود؛ همانند مهمان‌نوازی و پای‌بندی شدید به برخی آداب و رسوم مانند عهد و پیمان، که همین امر سبب پدید آمدن ضرب المثل‌هایی هم شده بود.^۲

با ظهور اسلام، تحوّلی عظیم در اوضاع فرهنگی و اجتماعی جزیرة العرب پدید آمد. هرچند پیامبر صلّی الله علیه وآله به خاطر مخالفت شدید سران قبایل و اشراف، دعوت خود را تا سه سال، مخفیانه انجام داد تا بتواند به دور از چشم آنها عدّه‌ای را با خود همراه سازد؛ امّا روی آوردن تدریجیِ همان عدّهٔ اندک به آموزه‌های نبوی و الگو قرار دادن رفتار پیامبر، زمینه علنی شدن دعوت نبوی را فراهم ساخت. امّا علنی شدن دعوت، واکنش تند سران و اشراف را در پی داشت و در نتیجه، مسلمانان بر اثر انواع فشارها و توهین‌های مشرکان، مجبور به مهاجرت از مکّه شدند.

پیامبر صلّی الله علیه وآله برای پیشبرد اهداف خود، از تغییر در باورهای عمومی‌ آغاز نمود. از این رو، در مواردی همچون پیمان عقبه، ابتدایی‌ترین شرط پیامبر برای دست‌یابی به ایمان، دست کشیدن از زشتی‌ها و شرایط ناگوار موجود، در سایهٔ باور و اعتقاد به یکتاییِ خدا و کمال‌یابی بود.

جعفر بن ابی طالب که سرپرست مسلمانان مهاجر بود، در توصیف اوضاع اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حجاز و عملکرد پیامبر صلّی الله علیه وآله، به پادشاه حبشه چنین می‌گوید:

اى پادشاه! ما قومى‏ بودیم اهل جاهلیت. بت مى‏پرستیدیم، مردار مى‏خوردیم، به زشتی‌ها روى مى‏آوردیم، پیوند خویشاوندى را