77
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

امر[ِ خیر] هستید.۱

سخن شریک، قاضی کوفه در بارهٔ دو تن از یاران امام (محمّد بن مسلم و ابو کریبه) و به کار بردن عبارت «جعفریان فاطمیان»، به خوبی حاکی از این نفوذ است: «إذا کانت الرجال فلتکن أمثالکم».۲

همچنین، نامیده شدن سه امام نهم، دهم و یازدهم به «ابن الرضا» که در اصل، عنوانی سیاسی بود، حاکی از بروز ابعاد شخصیتی امام رضا علیه السلام و تأثیرگذاری آن بر افکار عمومی آن دوره است. قاسم‏ بن عبد الرحمن كه زیدى مذهب است، گزارش خود را از رویدادی در بغداد در باره امام نهم چنین نقل می‌کند:

در همان ایّام توقّف در بغداد، روزى دیدم مردم ازدحامی كرده‏اند، می‌روند و مى‏آیند، خود را به بلندی‌ها می‌رسانند و می‌ایستند. گفتم: چه خبر است؟ گفتند: ابن الرضا، ابن الرضا.۳

در این گزارش، علاوه بر سخن فوق، تصویری از ازدحام مردم بغداد برای رؤیت امام ارائه شده است که بیان‌گر اهمّیت جایگاه ایشان نزد مردم است.

1.. بحار الأنوار، ج ‏۸۵، ص ۱۱۹ (به نقل از مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص ۱۲۳).
در جای دیگر امام با اشاره به این موارد، شیعیان خود را این گونه به حفظ این جایگاه توصیه می‌کند. برای نمونه، امام صادق علیه السلام به زید شحّام می‌فرمایند: «ای زید! با مردم (یعنی عامّه و اهل تسنّن) با اخلاق خودشان معاشرت کنید، در مساجدشان نماز بخوانید، مریضانشان را عیادت کنید، در تشییع جنازه‌هایشان حاضر شوید و اگر توانستید امام جماعت یا مؤذّن آنها شوید، این کار را بکنید. پس اگر شما چنین عمل کردید، خواهند گفت: اینان پیروان جعفرند، خدا او را رحمت کند، چه نیکو اصحابی تربیت کرده است! و اگر این امور را ترک نمودید، خواهند گفت: اینان پیروان جعفرند، خداوند جزای او را بدهد، چه اصحابش را بد تربیت کرده است!». الکافی، ج۲، ص۶۳۶؛ کتاب من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۳۸۳.

2.. رجال الکشّی، ص ۱۶۴.

3.. كشف الغمّة، ج ۲، ص ۳۶۳.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
76

مدینه هنگامی به مکّه می‌رفتند که امام سجّاد علیه السلام نیز برای انجام اعمال خارج می‌شد؛ اگرچه در این میان، پرسشی از امام صورت نمی‌گرفت و اگر کسی چیزی می‌پرسید، انگیزه برای نقل آن، بسیار اندک بود و یا وجود نداشت.۱

این رویّه در عصر امام باقر علیه السلام و بعد از آن، به کلّی دگرگون شد و توجّه گسترده‌ای به ناحیهٔ امامت شد. در این دوره برای حلّ معضلات، به ائمّه و شیعیانشان مراجعه می‌شد و رویکردی عمومی بر خلاف دورهٔ پیشین شکل گرفت:

حتّى صار الناس یحتاجون إلیهم‏ من بعد ما کانوا یحتاجون إلی الناس.۲

تا آن‌که کار آنها به جایی رسید که مردم بدان‌ها نیازمند شدند، پس از این‌که آنها به مردم نیاز داشتند.

و علاوه بر آن، بخش قابل ملاحظه‌ای از پرسش‌های مسلمانان در دورهٔ صادقین علیهما السلام در همان سفر حج پاسخ داده می‌شد.

توجّه جامعه اسلامی به جایگاه شیعیان و پذیرفتن اجتماعیِ ایشان به عنوان گروهی اثرگذار (شیعة جعفر علیه السلام) تا اندازه‌ای بود که امام صادق علیه السلام آنها را به رعایت نکاتی، هرچند تقیّه‌ای توصیه می‌کرد:

‌ای گروه شیعه که به ما منسوب هستید! برای ما زینت باشید، مایه ننگ و عار ما نباشید. چه مانعی دارد که همانند یاران علی علیه السلام، در بین مردم باشید؟ به طوری که اگر مردی از یاران او در بین قبیله‌ای قرار می‌گرفت، امام و مؤذّن آنها بود و صاحب امانت و محافظ مال آنان بود. مریضان آنان را عیادت کنید و در تشییع جنازهٔ آنان حاضر شوید و در مساجدشان نماز بخوانید. نگذارید در امر خیر، از شما پیشی گیرند. به خدا قسم، شما سزاوارتر از آنها به آن

1.. مناقب آل ابی طالب، ج ‏۴، ص۱۳۷؛ و با اندکی اختلاف: همان، ج ۳، ص ۲۷۹.

2.. الکافی، ج‏۲، ص۲۰.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5224
صفحه از 211
پرینت  ارسال به