عبد الله بن مقفّع و دیگران، كتب مانی و ابن ویسان و مرقیون (ائمّهٔ مجوس) را از زبان‌های فارسی و پهلوی به عربی ترجمه نمودند. ابن ابی العوجا، حماد عجرد و یحیی بن زیاد و مطیع بن ایاس و... در تأیید آن كتب، كتاب‌هایی نوشتند.۱
این رویکرد در کنار مجموعه‌ای از روایات مربوط به گفت و گوی امام صادق علیه السلام با برخی از این زنادقه، حاکی از جایگاه و نقش امام در تلاش برای مهار این گونه جریانات و ترویج مبانی شیعه است.
عوامل اجتماعی
جامعه عبارت است از مجموعه افرادی که بر اساس ویژگی‌ها و عواملی در کنار یکدیگر گرد آمده‌اند و بر همین اساس، مناسبات و روابطى در میانشان بر قرار است. بنابر این، مقصود ما از عوامل اجتماعی، عوامل برگرفته از مقتضیات خود جامعه است که از قضا بر استمرار مسائل جامعه نیز اثرگذار است. مهم‌ترینِ این عوامل را این گونه می‌توان بر شمرد:
۱. گستردگی بلاد اسلامی
نگاهی به سیر گسترش مناطق تحت پوشش اسلام، نشان می‌دهد که در زمان عبّاسیان، وسعت ممالک اسلامی به بالاترین حدّ خود رسیده بود. این گستردگی در مناطق دورتر که توان سیاسی لازم برای ادارهٔ آنها وجود نداشت، باعث شد تا شیعیان _ مخصوصاً بنی هاشم _ برای رهایی از خفقان سیاسی و مقاصد دیگر، به شهرهای دور دست مهاجرت نمایند و آثار فکری شیعیان را انتشار دهند. در نتیجه، پایگاه‌های اجتماعی مهمّی نیز برای شیعیان شکل گرفت تا بتوانند در آن، آزادانه به فعّالیت بپردازند. این
