67
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

پدرم، حسن[علیه السلام] را سرزنش كرد و گفت: مردم مى‏گویند تو قصد خلافت دارى. حسن علیه السلام فرمود: «اگر جمجمه‏هاى عرب در دست من بود، آنان حاضر بودند با هر كه صلح كنم، صلح كنند و با هر كه بجنگم، بجنگند و من براى خشنودىِ خدا آن را رها كردم. آیا اكنون با كمک مردم حجاز مى‏خواهم به آن دست یابم؟».۱

یحیى بن خالد برمکی با ایجاد یک شبهه تبلیغاتی، سعی در تضعیف بنیان‌های اعتقادی شیعیان می‌نماید. او پس از زندانی شدن امام کاظم علیه السلام، خطاب به سالم (مسلم) صاحب بیت الحكمه۲ ‏ می‌گوید:

من دین رافضى‏ها را باطل كردم؛ زیرا آنها معتقدند كه دین پایدار نیست مگر به وسیلهٔ امامى حى و زنده، و اكنون نمی‌دانند امامشان زنده است یا مرده.۳

این نمونه‌ها به خوبی اثرگذاری تبلیغات حکومت در جدا کردن امام از روند پیشرفت معارف را نشان می‌دهد.

عوامل فرهنگی

فرهنگ، اندوخته‌ای است که به زندگى انسان‌ها معنا و جهت مى‌دهد و در دو بُعد فردی و جمعی، شامل علم و معرفت، آداب و رسوم و گرایش‌ها و... است. بنابر این، مقصود ما از عوامل فرهنگی، عواملی است که این معنا را تأمین می‌کنند. از این منظر می‌‌توان میزان اقبال عمومی به آموزه‌ها، وجود فرهیختگان، روحیه پرسشگری و تلاش برای دانش‌اندوزی، مواجهه با افکار جدید و... را عواملی فرهنگی دانست که در جهت‌دهی به زندگی انسان‌ها،

1.البدایة و النهایة، ج ‏۸، ص۴۲؛ تاریخ مدینة، ج ‏۱۳ ص ۲۸۰؛ الطبقات الکبریٰ، ج‏۱۰، ص ۳۱۹.

2.بیت الحکمه، نهادی بود که در دورهٔ عباسی، برای ترجمهٔ کتب غیرعربی تأسیس شد و اوج فعّالیت آن، در دورهٔ خلافت مأمون بود.

3.. رجال الکشّی، ص ۲۶۶.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
66

مثبت و منفی آن را رقم بزند. نمونه‌هایی از این دست تبلیغات، در تاریخ رخ داده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

در جنگ صفّین، جوانی از لشکر معاویه که تحت تأثیر فضاسازی مخالفین امام‌علی علیه السلام قرار گرفته بود، در بارهٔ علّت حضورش در جنگ چنین می‌گوید:

من با شما از آن رو پیكار مى‏كنم كه چنان‌كه به من گفته‏اند، مولاى شما نماز نمى‏گزارد و شما نیز نماز نمى‏گزارید و بدان سبب با شما چنین مى‏جنگم كه یار شما خلیفه ما را كشته و شما در كشتن او به وى كمک كرده‏اید.۱

امام سجّاد علیه السلام گزارشی از گفت و گوی خود با مروان بن حکم را در باره سبّ امیر المؤمنین علی علیه السلام چنین بیان می‌کند:

مروان بن حکم به من گفت که در میان مردمان کسی نبود که از صاحب ما [یعنی عثمان]، مانند صاحب شما [یعنی علی] دفاع کند. گفتم: پس برای چه از او بر روی منبرها بدگویی می‌کنید؟». گفت: «حکومت جز به این راه پا برجا نمی‌ماند»۲.

عبد الله بن عبید الله در بارهٔ علّت سبّ امام می‌گوید:

اگر آنچه ما از فضائل علی [علیه السلام] می‌دانیم، این مردم نیز بدانند، از اطراف ما پراكنده می‌شوند و به فرزندان علی [علیهم السلام] روی خواهند آورد.۳

این موارد، نشان دهندهٔ اثرگذار بودن تبلیغات مسموم سیاسی بر فضای سیاسی جامعه است. چنان‌که دستگاه تبلیغاتى‏ معاویه نیز با بیان تلویحى این‌كه امام حسن علیه السلام براى سرنگونى حكومت توطئه مى‏كند، اوضاع را بر علیه امام رقم می‌زند. این بیان در گفتار عبد الرحمن بن جبیر حضرمى از مردم حِمص (یکی از شهرهای شام)، به خوبی نمایان است كه مى‏گوید:

1.‏. وقعة صفّین، ص ۳۵۵.

2.. تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص ۴۳۸.

3.. النهایة، ج ۳، ص ۴۷۷.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5167
صفحه از 211
پرینت  ارسال به