عدم بیعت امام علی علیه السلام، قیام امام حسین علیه السلام، قیام زید بن علی علیه السلام و قیام حسین بن علی صاحب فخ، نمونه‌هایی از این جنبش‌ها هستند. برای نمونه، قیام و شهادت امام حسین علیه السلام در برابر حکومت یزید، سبب روشنگری و افزایش آگاهی جامعه از فساد حکومت شد. خودِ امام در پاسخ به علّت این حرکت می‌گوید:
إنّي لم أخرُج أشِراً و لا بطراً و لا مفسداً و لا ظالماً و إنّما خرجتُ لطلب الاصلاح في أمّة جدّي صلّی الله علیه وآله اُرید أن آمُرَ بالمعروف و أنهى عن المنكر و أسیرَ بسیرة جدّي و أبی علی بن ابیطالب.۱
من از سرِ شادى و سرمستى و تباهكارى و ستمگرى قيام نكردم، بلكه براى خواستار شدن اصلاح در امّت جدّم به پا خاستم، و اكنون مىخواهم امر به معروف و نهى از منكر كنم، و بر روش جدّم و پدرم على بن ابى طالب راه بروم.
در نمونهٔ دیگر، هنگامی که خبر شهادت حسین بن علی، معروف به صاحب فخ، به امام کاظم علیه السلام می‌رسد، امام در بارهٔ شخصیت و محور رفتار او چنین می‌گوید:
به خدا سوگند، او رفت و به شهادت رسید در حالی که مسلمانی صالح و روزه‌دار و امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر بود. همانند او در خاندانش یافت نمی‌شود.۲
تحلیل این دست نمونه‌ها، ابعاد گوناگون رشد معارف در جامعهٔ اسلامی را در فرآیند عمومی جنبش‌ها معلوم می‌سازد.
۴. تبلیغات سیاسی
بی تردید، هر حکومت یا نهاد و حتّی هر شخصی می‌تواند با فضاسازی و تبلیغات سیاسی، زمینه‌های جذب و دفع عمومی را فراهم نماید و پیامد‌های
