49
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

زبان انگلیسی عبارت است از: بحران و تثبیت در دورهٔ شکل‌گیری اسلام شیعی؛۱ ولی ترجمهٔ فارسی آن با این عنوان عرضه شده است: مکتب در فرایند تکامل؛ نظری بر تطوّر مبانی فکری تشیّع در سه قرن نخستین.۲ این کتاب در همان روزهای انتشارش منتقدان جدّی‌ای پیدا کرد که هر یک به گونه‌ای بر بخش‌های مختلف آن نقدهایی وارد نمودند. نویسندهٔ کتاب نیز به دفاع از نوع نگاه خود و آراء مطرح شده در آن پرداخت و حتّی مسیر فکری خود را از برخی اندیشه‌های همسو ساخت و با این حال، نتوانست به انتقادها پاسخ دهد.۳ از جمله دلایل این ناکامی، وجود برخی مواضع گاه مبهم و گاه یک‌سویه‌نگر و نیز نمایاندن چهرهٔ تحوّلی در اعتقادات شیعی در لابه‌لای نوشتار مزبور است. البته نباید از نکات مثبت و تلاش‌های قابل تحسین ایشان در تبیین سیر تاریخی اندیشهٔ امامت چشم پوشید.۴

مستشرقان

همان ‌گونه که گفته شد، علاوه بر محقّقان ایرانی یا مسلمان غیر ایرانی،

1.. Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shīite Islam: Abū Jafar ibn Qiba al-Rāzī and His Contribution to Imāmite Shīite Thought. Princeton, NJ: Darwin Press, ۱۹۹۳.

2.. این کتاب توسّط هاشم ایزدپناه، مترجمی ناشناخته، به فارسی ترجمه شده است. برخی بر این گمان‌اند که این، نام مستعار خود نویسنده است.

3.. برای نمونه‌هایی از این نقدها ر.ک: محمدصفر جبرئیلی، تأمّلی در« مکتب در فرآیند تکامل»، مجلّهٔ قبسات؛ شمارهٔ ۴۵، پاییز۱۳۸۶ (نویسندهٔ مقاله به مواردی از نقدها که تا همان موقع نگارش یافته نیز اشاره می‌کند)؛ ماه‌نامهٔ كتاب ماه دين، ماه‌نامهٔ تخصصی اطلاع رسانی و نقد و بررسی كتاب دينی، سال دوازدهم، شمارهٔ ۲۲ (پياپی ۱۴۲)، مرداد ۱۳۸۸.

4.. همچنین در سال‌های اخیر آقای محسن کدیور نظریه‌ای مبنی بر تغییر مفهوم امامت در طول زمان را در قالب سخنرانی و مقاله تبیین نموده است. ر.ک: سخنرانی محرّم ۱۳۸۴، برگرفته از سایت ایشان: و مقالهٔ «قرائت فراموش شده: بازخوانى نظریهٔ «علماى ابرار»، تلقّى اوّلى اسلام شیعى از اصل امامت»، فصل‌نامۀ مدرسه، شمارۀ سوم، اردیبهشت ۱۳۸۵.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
48

فرزندان ارشد امامان دودمان حسینی و قائل شدن به عصمت آنان و تعیین امامتشان از سوی خداوند) تفكّری است كه در اوایل قرن دوم هجری نشو و نما یافته است و آن را پاسخی از سوی معارضان در برابر دیدگاه استبدادی امویان (اطاعت مطلق از حاکم) می‌داند و می‌نگارد:

واكنش فكری معارضان در قبال این شیوه، به رسمیت نشناختن مشروعیت امویان بود. بنابر این، مفاهیمی مانند اولویت اهل بیت در حقّ خلافت و حكومت و یا مفهومِ «از سوی خدا منصوب شدن» و دست آخر «معصوم بودن اهل بیت از گناه» برای مقابله با طرز تفكّر امویان رشد و نمو یافت. همراه با كشمكش درونی گروه‌های شیعه برای كسب رهبری سیاسی، نظریهٔ امامت الهی كه مبتنی بر همان سه اصل «عصمت، نصّ و منصوب شدن از سوی خداوند» [است] به منصّهٔ ظهور رسید.۱

کاتب با برشمردن عدّه‌ای از اصحاب ائمّه،۲ آنان را نظریه‌پردازان این شیوهٔ فكری می‌داند و به این ترتیب، گمانه شکل‌گیری اندیشه شیعه را رقم می‌زند.

سیّد حسین مدرّسی طباطبایی

وی روحانی و دانش‌آموختهٔ حوزهٔ علمیهٔ قم و استاد دانشگاه پرینستون امریکا است. تخصّص اصلی وی در رشتهٔ فقه و حقوق است؛ ولی در کنار آن، در زمینهٔ اندیشه‌های شیعی، تاریخ تشیّع و بررسی آثار حدیثی و منابع امامیه، مطالعات قابل توجهی انجام داده است. در سال‌های اخیر، محافل مختلف علمی به نقد و بررسی مهم‌ترین اثر وی پرداخته‌اند که عنوان اصلی آن به

1.. همان جا.

2.اسامی این اصحاب به این شرح است: محمّد بن علی النعمان، ملقب به ابو جعفر الاحول، علی بن اسماعیل بن شعیب بن میثم التمار، هشام بن سالم الجوالیقی، قیس الماصر،حمران بن اعین، ابو بصیر لیث بن البختری المرادی الاسدی، هشام بن الحكم الكندی.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5177
صفحه از 211
پرینت  ارسال به