33
نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام

اطمینان‌آور نیست.۱

از طرف دیگر، برخی گزارش‌های روایی از دوران امام صادق علیه السلام را می‌توان مؤیّد عدم ارتباط این اصطلاح با صِرف جریان زید بن علی علیه السلام دانست. علامه مجلسی بحار الانوار، عنوان باب مشتمل بر این دست از روایات را چنین بر گزیده است: « فضل الرافضة و مدح التسمیة بها».۲

به هر حال، کاربرد اصلاح «رافضه» و همانند آن، به مرور زمان و با کم‌رنگ شدن حضور زیدیه، با انگیزه نکوهش شیعیان دوازده امامی و حتّی حلّیت جان و مال۳ آنها، در زمان امام باقر و امام صادق علیهما السلام ۴ و ائمّه متأخّر رایج شد، تا آن جا که علی رغم اختلافات مطرح شده در بارهٔ منشأ پیدایش این لفظ، در دوره‌های بعدی در بارهٔ کاربرد آن، اتّفاق نظر پدید آمد. بنابر آنچه گفته شد، مراد از رافضه شیعیانی هستند که «برائت»، از ارکان اعتقادی آنها شمرده می‌شود و شیعیان دوازده امامی، شاخص ترینِ آنها به شمار می‌آیند.

۳. امامیه

از دیگر الفاظ پرکاربرد در این حوزه، واژهٔ «امامیه» برگرفته از واژهٔ «امام» است. بی شک، بار معنایی این واژه حاصل تطوّرِ پدید آمده در اصل آن است؛ زیرا از یک سو میان معنای امام و امامیه رابطه‌ای منسجم برقرار است

1.. برخی از این روایات را ابو حاتم رازی بیان نموده است. الزینة فی الکلمات الاسلامیة العربیة، ص ۲۷۰ ـ ۲۷۱.
مؤلّف کتاب خاستگاه تشیّع، در نقد این روایات، با تکیه بر شواهدی از کتاب مذکور در پاورقی صفحهٔ ۱۰۳ و ۱۰۴ معتقد است این دسته از روایات، مربوط به زمانی است که دشمنان فکری تشیّع از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کردند و آن را ناشی از فضای سیاسیِ زمان امام صادق علیه السلام می‌داند. خاستگاه تشیّع و پیدایش فرقه‌های شیعی در عصر امامان، ص ۸۵.

2.. بحار الأنوار، ج ۶۵، ص ۹۵. برای نمونه، ر.ک: روایت عیینه از امام صادق علیه السلام، همان جا.

3.. المحاسن، ص ۱۵۷.

4.الکافی، ج ۸، ص ۳۴.


نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
32

و در جاى دیگر گفته است:

إن كان رفضاً حبُّ آلِ محمّدٍفلیشهد الثقلانِ أنّی رافضی۱

پاره‌ای دیگر از گزارش‌هاى تاریخى نیز حاکی از آن است که رافضه، اصطلاحى سیاسى بوده که بر مخالفت افراد با قدرت سیاسى حاكم دلالت مى كرده۲ و بدین لحاظ، نوع کاربرد سیاسی آن، مقدّم بر کاربرد آن به عنوان فرقه‌ای مذهبی بوده؛ هر چند ممکن است همین کاربرد سیاسی نیز ریشه‌ای مذهبی داشته باشد.۳

در پاره‌ای احادیث مروی از پیامبر خاتم نیز مشتقّاتی از مادّهٔ «رفض» وجود دارد؛ ولی قضاوت در بارهٔ برخی از آنها دشوار است؛ چراکه طرح چنین اصطلاحاتی در دوره پیامبر صلّی الله علیه وآله از لحاظ زمانی۴ و یا از لحاظ سیاقی۵ چندان

1.[۱] دیوان الامام الشافعی،
ص۵۵ ـ ۵۶.

2.. معاویه در نامه‌اى كه پس از جنگ جمل به عمرو بن عاص نوشته، از كسانى كه علیه امام على علیه السلام شورش كرده بودند، به عنوان رافضه یاد می‌کند: «قد سقط إلینا مروان بن الحكم فی رافضة اهل البصرة...». تاریخ مدینة دمشق، ج ۵۹، ص ۱۳۰؛ وقعة صفّین، ص ۳۴.

3.در این زمینه می‌توان به روایاتی در بارهٔ جابر بن یزید جعفی اشاره نمود. برای روایات شیعی ر.ک: المحاسن، روایت‌های «باب الرافضة»؛ الصراط المستقیم، ج ۳، ص۷۶. و برای روایات اهل سنّت، ر.ک: صحیح مسلم، ج ۱، ص ۱۶.

4.. قال رسول اللّه(: «یا علی أنت فی الجنّة، أنت فی الجنّة، أنت فی الجنّة و سیكون قوم‏ لهم‏ نبز یقال لهم الرافضة. فإن لقیتَهم فاقتلهم فإنّهم مشركون». قال علی: «فما ذا علامتهم یا رسول اللّه؟». قال: «لا یرون جمعة و لاجماعة و یسبّون أبا بكر و عمر». تاریخ مدینة دمشق، ج‏۴۲، ص ۳۳۶.

5.. عن أُم سلمة، قالت: كانت لیلتی و كان النبی(صلی الله علیه) عندی، فأتته فاطمة، فسبقها علی، فقال له النبی (صلی الله علیه): «یا علی أنت و أصحابك فی الجنة، أنت وشیعتك فی الجنة، إلّا أنّه ممّن یزعم أنه یحبّك أقوام یضفزون الإسلام، ثم یلفظونه، یقرؤون القرآن لا یجاوز تراقیهم، لهم نبز یقال لهم الرافضة، فإن أدركتهم فجاهدهم، فإنّهم مشركون». فقلت: یا رسول الله، ما العلامة فیهم؟ قال: «لا یشهدون جمعة و لا جماعة و یطعنون على السلف الأول». المعجم الأوسط، ج‌۳، ص ۶۶۵؛ مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۲۲؛ السنة، ص ۴۶۱.

  • نام منبع :
    نقش عناصر تاریخی در تبیین عقاید اهل بیت علیهم السلام
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    01/01/1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 5185
صفحه از 211
پرینت  ارسال به